Jak będzie wyglądał rozwój Mazowsza w najbliższej przyszłości? Na jaki poziom życia mogą liczyć jego mieszkańcy? Na te i wiele innych pytań próbowali dziś odpowiedzieć przedstawiciele rządu i samorządu województwa wraz z naukowcami podczas debaty „Nowa wizja polityki regionalnej” w Muzeum Niepodległości w Warszawie.
 

Dyskusja społeczna nad przyszłością województwa odbyła się w ramach cyklu spotkań „Nowa wizja polityki regionalnej” – debat nad projektem Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego (KSRR). Dokument został stworzony przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Swoją opinię na temat planowanych rozwiązań dla województwa mieli okazję wyrazić zarówno przedstawiciele ministerstwa – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rozwoju Regionalnego Hanna Jahns, jak i województwa - Marszałek Województwa Mazowieckiego Adam Struzik i Wicemarszałek Stefan Kotlewski, jak i ośrodków naukowych.

Marszałek Adam Struzik wyjaśnił, że Mazowsze jest największym i jednocześnie najbardziej zróżnicowanym województwem. Aby jego rozwój przebiegał dynamicznie, potrzebne są indywidualnie opracowane strategie działań. Podkreślił, że sytuacja tak dużego i zróżnicowanego regionu jak Mazowsze jest na tyle wyjątkowa, że wymaga szczególnego podejścia.

Warto zaznaczyć, że ogólnokrajowa dyskusja na temat KSRR odbywa się w momencie, gdy trwa nowy, pierwszy pełny okres programowania, który zakończy się za cztery lata, a jednocześnie w Brukseli toczą się dyskusje nad nowym kształtem polityki spójności w zakresie podstawowych celów i kryteriów. Nie wiadomo więc, jak będzie wyglądać budżet Unii na kolejny okres programowania. Nie są również znane zasady wyznaczania jednostek statystycznych NUTS-2 przy rozdysponowywaniu funduszy europejskich w poszczególnych regionach. Toczą się też dyskusje nad wskaźnikami oddającymi realny poziom życia i rozwoju, innymi niż PKB, co może zrewolucjonizować metody określające obszary wymagające wsparcia.


Projekt Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2010-2020 został opracowany przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego. Zawiera on cele, kierunki i uwarunkowania rozwoju regionalnego Polski oraz koordynuje polityki sektorowe w województwach. Celem strategicznym dokumentu jest wzrost konkurencyjności regionów poprzez wykorzystanie ich własnych potencjałów rozwojowych, budowa spójności terytorialnej i przeciwdziałanie procesom marginalizacji na obszarach problemowych.

Ogólna wymowa KSRR i zestaw zastosowanych w nim działań dość śmiało zrównują Polskę i województwa z krajami UE15, zapominając, że mimo przemian wciąż jako kraj odbiegamy poziomem infrastruktury czy innowacyjności. Również sytuacja województwa mazowieckiego – mimo iż przoduje w statystykach rozwoju społeczno-gospodarczego – nie jest tak jednoznaczna. Mazowsze wewnętrznie jest bardzo zróżnicowane i do wyrównania swojego poziomu wciąż potrzebuje wsparcia. Wysoka średnia PKB w statystykach województwa jest generowana głównie przez Warszawę, której PKB wynosi 62 proc. całego PKB województwa. Jednocześnie pozostałe subregiony należą do najbiedniejszych w kraju. W obszarze radomskim i ostrołęcko-siedleckim PKB wynosi mniej niż 50 proc. średniej województwa. Dla Samorządu Województwa Mazowieckiego najistotniejsza jest więc sprawa rozwoju najbardziej zapóźnionych obszarów województwa – takich, które nie posiadają własnych źródeł rozwoju, a jednocześnie znajdują się w nich bariery utrudniające dopływ zasobów z zewnątrz. Jeden z celów generalnych KSRR musiałby więc zostać uzupełniony o takie czynniki, które pozwolą na pokonanie barier.

KSRR proponuje, aby obszary problemowe województwa (jak np. podregiony ostrołęcko-siedlecki i radomski) należały do wyłącznej interwencji regionalnej – bez działań na szczeblu krajowym. Pozostawia to województwa bez wsparcia w ich kluczowych problemach. Poza tym dzisiejsza sytuacja Mazowsza pokazuje, że będzie to bardzo trudne, jeśli województwo nadal będzie zmuszone płacić tak nieograniczone „janosikowe” W 2010 r. ten zwrot do budżetu wyniesie 940 mln zł, czyli ponad połowę dochodów województwa. Skazuje to region na samotne zmaganie się z wewnętrznymi problemami, w sytuacji gdy większość środków z budżetu, które mogłoby być wykorzystane na ten cel, musi być oddawane. Nowa polityka rozwoju w stosunku do tych obszarów przyniosłaby więc im więcej strat niż korzyści. Pojawia się więc ryzyko zwiększenia zadań dla województwa, przy radykalnym zmniejszeniu zdolności finansowych do prowadzenia polityki rozwoju województwa.

Ponadto wschodnie tereny województwa mazowieckiego pozostają bez właściwych rozwiązań. Wciąż nie są one ujęte jako tereny wymagające wsparcia, mimo że w ościennych województwach do Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej należą tereny leżące sięgające ponad 150 km od granicy kraju, zewnętrznej granicy UE. W tej sytuacji miejsca takie jak np. powiat łosicki są pozbawione szansy pozyskania jakichkolwiek dodatkowych środków, chociaż ich wskaźniki społeczno-gospodarcze nie odbiegają znacznie od tych, które mają powiaty ściany wschodniej.

Projekt KSRR w radykalny sposób zmienia pozycję województwa samorządowego, przenosząc jego rolę z kluczowego podmiotu polityki regionalnej do pozycji jednego z jej uczestników. Z podmiotu odpowiedzialnego i umocowanego ustawą o samorządzie wojewódzkim za redystrybucję i alokację środków europejskich województwo staje się zaledwie organizatorem prac, pośrednikiem w zawieraniu kontraktów terytorialnych. Jednocześnie odpowiedzialność finansowa za realizację poszczególnych zadań skupia się na władzach województwa.

W projekcie KSRR szczególnie istotny jest nowy instrument polityki regionalnej jakim jest kontrakt terytorialny. Ma on być umową między wszystkimi głównymi podmiotami polityki regionalnej – zawierany między stroną rządową reprezentowaną przez Ministra RR oraz samorządem województwa wraz innymi podmiotami publicznymi bezpośrednio zainteresowanymi udziałem w jego realizacji (np. władzami miejskimi, gminnymi, powiatowymi, przedstawicielami zespołu metropolitalnego, innymi podmiotami publicznymi). Rozwiązanie to jednak stawia województwo jako jeden z wielu podmiotów, mimo że ustawowo województwo jest jednym z głównych podmiotów polityki regionalnej w Polsce.

W projekcie KSRR poruszono również konieczność rozwoju obszarów wiejskich. Nie uwzględnia on jednak ośrodków subregionalnych w tym działaniu. Na Mazowszu istnieje gęsta sieć dużych ośrodków miejskich, których potencjał – przy właściwym wykorzystaniu – mógłby stać się impulsem rozwojowym dla obszarów ich otaczających. Istnieje zatem konieczność zidentyfikowania kluczowych ośrodków subregionalnych i sprecyzowania zakresu regionalnej polityki rozwojowej względem nich. Chodzi przecież o to, żeby nie tylko wzmacniać i wykorzystywać lokalne potencjały, ale tam gdzie tych potencjałów brakuje, usunąć bariery, które hamują dopływ czynników zewnętrznych. Powinno to znaleźć się w podstawowych założeniach tej Strategii.

Przy realizacji wizji, celów i założeń zamieszczonych w projekcie Strategii ma zostać wykorzystany model polaryzacyjno-dyfuzyjny – polaryzacyjny, czyli pobudzający wzrost gospodarczy nawet za cenę doraźnych nierówności, a jednocześnie dyfuzyjny, czyli rozpraszający rezultaty wzrostu w taki sposób, by stopniowo wyrównać szanse regionów i grup pomiędzy sobą. W województwie mazowieckim proces polaryzacji od wielu lat zachodzi samoistnie – efekt dynamicznego rozwoju stolicy, jak i całej metropolii warszawskiej przy jednoczesnym drenażu regionu z wykwalifikowanej kadry. Z kolei proces dyfuzji jest zdecydowanie mniej widoczny. Musiałby on zostać wykreowany.

Z projektu Strategii nie wynika jasno, jakie źródła finansowania będą w dyspozycji samorządu. Obawę wzbudza centralizacja zarządzania i dystrybuowania środkami skierowanymi na działania w regionach. Gdyby w następnym okresie programowania przyjąć proponowane w KSRR zasady, to większość środków unijnych trafiłoby do celu konkurencyjność regionów i byłoby rozdzielone centralnie – zaś na wyrównywanie rozwoju województwa trafiłaby jedynie niewielka pozostała część środków.

Poza tym w projekcie KSRR nie został wystarczająco określony potencjał rozwojowy województwa mazowieckiego. Analizy można by oprzeć nie tylko na PKB, ale też na wskaźnikach gospodarczych i społecznych. Mazowsze posiada bowiem niewykorzystane walory przyrodnicze i kulturowe, które odpowiednio zagospodarowane mogłyby tworzyć warunki do rozwoju turystyki. Korzystne są również warunki dla rozwoju agroturystyki, rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa rolno-spożywczego. Pominięto znaczący w skali kraju potencjał energetyczny regionu, a także kwestię gospodarki odpadami. W polityce europejskiej jest to temat o szczególnym znaczeniu.

W projekcie Strategii zmieniony został podział regionów, wedle którego mają zostać dystrybuowane środki. W jednej części strategii znajduje się odwołanie do podziału funkcjonalnego, w innej do administracyjnego, a w jeszcze innej do kryterium terytorialnego. Ta kwestia wymaga doprecyzowania – w szczególności określenia, kiedy region ma być traktowany przez pryzmat funkcjonalności, a kiedy jako jednostka administracyjna.