Dla mieszkańców Węgrowa bitwa, którą stoczono 3 lutego 1863 r., to jedno z najważniejszych wydarzeń w historii miasta. Nie tylko ze względu na rozmiary militarne tego starcia, ale przede wszystkim z uwagi na jego wydźwięk w Europie.

– W przeszłości często pomijana przy pierwszych opisach powstania styczniowego, jest obecnie jedną z bardziej znanych w polskiej historiografii wojskowej. Naród istnieje, jeżeli pamięta swoją historię. Węgrów i powiat węgrowski w szczególny sposób dbają o pamięć i miejsce pochówku bohaterów – podkreśliła członek zarządu Elżbieta Lanc.

 
Polskie Termopile

Bitwa zapisała się jako polskie Termopile w historii powstania styczniowego z uwagi na postawę kosynierów, którzy wobec braku szans na ocalenie Węgrowa, bohatersko zatrzymali ofensywę wojsk carskich i umożliwili opuszczenie miasta oddziałom powstańczym. O heroizmie walczących pisali wybitni poeci polscy, m.in. Maria Konopnicka. „(…) Obcy piewca cześć oddając, takiej męstwa sile, nazwał bitwę pod Węgrowem, Polskie Termopile”.

Pomnik – wzniesiony przez pamięć

W zachowanej Księdze Zmarłych Parafii Wniebowzięcia NMP w Węgrowie proboszcz ks. Ignacy Jemielitty, 5 lutego 1863 r. zapisał: „Między godzinami dziewiątą i jedenastą z rana w starciu się Wojsk Cesarsko-Rosyjskich z powstańcami Polskimi, z tych ostatnich na polach węgrowskich poza gościńcem siedleckim prosto na południe od kościoła farnego umarło sześćdziesiąt sześć mężczyzn nieznajomych różnego wieku i stanu z sąsiednich parafijów pochodzących, ranami strzałów i kłócia przez wojsko okryci. (…) przy obrzędzie religijnym pogrzebowym na miejscu śmierci dopełnionym, akt ten (…) został podpisany”.

Po bitwie, 66 zabitych powstańców pochowano we wspólnej mogile przy gościńcu siedleckim. Z inicjatywy mieszkańców Węgrowa i okolicznych wsi na mogile powstańczej ustawiono ogromny głaz narzutowy. Prace kamieniarskie wykonał warsztat warszawski Bolesława Sypniewskiego, który na pomniku wykuł inskrypcję – wiersz autorstwa Witolda Roguskiego: „Na prochach waszych z pól polskich kamienia wznoszą przez pamięć wdzięczne pokolenia. – BOHATEROM 1863 R.”.

Bohaterstwo węgrowian i innych powstańców podkreślano podczas uroczystych obchodów 155. rocznicy wydarzenia. Rozpoczęła je msza święta w Bazylice Mniejszej, odprawiona w intencji poległych. Po nabożeństwie delegacje udały się pod Pomnik Powstańców Styczniowych 1863 r. Członek zarządu Elżbieta Lanc złożyła kwiaty w imieniu Zarządu Województwa Mazowieckiego.