Od 14 lutego do 14 marca

Muzeum Niepodległości w Warszawie

www.muzeum-niepodleglosci.art.pl

W kolejnej, czwartej już odsłonie wystawy cyklicznej pt. „Galeria Jednego Obiektu" pragniemy pokazać Zwiedzającym więcej, niż jeden przedmiot. Tym razem będzie to skromna, acz wymowna grupa „drobiazgów”, obejmująca kilka znakomitych przykładów polskiej biżuterii patriotycznej z drugiej połowy XIX wieku. Jej noszenie było nie tylko przejawem ówcześnie panującej mody, ale swoistą formą oporu wobec zaborców i sposobem na upamiętnienie w świadomości społeczeństwa najistotniejszych wydarzeń z dziejów Polski. Obok godeł pojawiały się na niej podobizny bohaterów narodowych lub elementy uzbrojenia, często skomponowane w panoplium. Charakterystyczną dla ziem polskich była kompozycja obejmująca osadzone na sztorc kosy, zwieńczone ludową czapką – krakuską.

Po krwawym stłumieniu przez carat demonstracji niepodległościowych 1861 r., biżuteria patriotyczna stała się wyrazem pamięci o ofiarach, ale i rozkwitającej nadziei na nadchodzące zmartwychwstanie umęczonego Kraju. Wtedy to pojawiła się „czarna biżuteria”, wyrażająca żałobne nastroje społeczeństwa, obok godeł umieszczano korony cierniowe i gałązki palmowe, symbolizujące męczeństwo, złamany krzyż, który upamiętniał tragiczne wydarzenia z lutego i kwietnia 1861 roku oraz kotwicę i serce – chrześcijańskie znaki nadziei i miłości, oznaczające wiarę w odrodzenie Ojczyzny i bezgraniczne umiłowanie jej. Łańcuchy, uzupełniane niekiedy o miniaturowe kłódki, stanowiły proste odniesienie do kajdan, symbolu zniewolenia. Niekiedy towarzyszyła im także czaszka – znak śmierci.

W dniach powstania styczniowego biżuteria patriotyczna stała się swoistym nośnikiem idei wolności narodów Rzeczypospolitej i znakiem poparcia ludności wobec jej bojowników. Obok dotychczasowych symboli, zaczęto umieszczać na rozmaitych przedmiotach: zawieszkach, szpilach do krawatów, klamrach do pasów – te ostatnie stanowiły element powstańczych mundurów – trójdzielną tarczę z herbami Polski, Litwy i Rusi, stanowiących razem dawną, wielonarodową lecz zjednoczoną, Rzeczpospolitą.

Po upadku powstania powrócono do noszenia czarnej biżuterii, na znak odniesionej klęski militarnej oraz żałoby po poległych i skazanych na katorgę czy na zesłanie. Jednocześnie na następne lata zagościł motyw nowego, trójpolowego godła, wyrażającego dążenia do odbudowy silnego i zjednoczonego państwa, obejmującego swe historyczne ziemie. 

Oprac.: P. Bezak