Smog towarzyszy nam od dawna, ale od jakiegoś czasu staramy się z nim walczyć. Mazowsze od 2 lat ma uchwałę antysmogową. Czy nasza świadomość wzrosła?

Polski Alarm Smogowy podsumował wyniki pomiarów jakości powietrza Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska za ostatni rok. Raport nie pozostawia złudzeń. Wciąż oddychamy złym powietrzem, a najbardziej zanieczyszczone są miasta małej i średniej wielkości. Jesteśmy też liderem wśród państw unijnych pod względem najwyższego stężenia rakotwórczego benzo[a]pirenu (BaP). Co to oznacza? Trujemy się na potęgę. Oddychanie powietrzem, w którym unoszą się pyły PM10 i PM2,5, BaP i metale ciężkie można porównać do palenia papierosów. Z tym, że w tym wypadku pali każdy z nas, nawet jeśli w ręce nie trzyma papierosa, czyli każde dziecko czy chory w szpitalu! Najgorzej jest na południu Polski, ale w centrum jakość powietrza też pozostawia wiele do życzenia. Np. Otwock jest na liście 15 miast o najwyższym stężeniu rakotwórczego benzo[a]pirenu.

Jak podaje Polski Alarm Smogowy, mieszkańcy Nowego Targu (dopuszczalna norma BaP została przekroczona aż o 1800 proc.!) „wypalają” dziennie aż 22 papierosy. Mieszkańcy Zakopanego i turyści – 10 na dobę. Kto jest winowajcą? Kopciuchy, czyli piece pozaklasowe, w których spalane są węgiel i drewno. Nadal są eksploatowane w ponad 4 mln polskich gospodarstw domowych, generując blisko 50 proc. pyłów PM10 i aż 84 proc. benzo[a]pirenu[1].

Co powinniśmy robić?

Recepta jest więc prosta – korzystajmy z odpowiednich pieców i paliw. A im szybciej zdecydujemy się na wymianę nieekologicznych źródeł ciepła, tym lepiej. Sprzyja temu – przyjęta przez Sejmik Województwa Mazowieckiego 2 lata temu – uchwała antysmogowa na Mazowszu. 

Oznacza ona, że wszystkie nowe instalacje na paliwa stałe (piece, kominki i kotły) muszą spełniać wymagania ekoprojektu. Dodatkowo od 1 lipca ub.r. obowiązuje zakaz spalania:

• mułów i flotokoncentratów węglowych (oraz mieszanek z ich wykorzystaniem)
• węgla brunatnego (oraz paliw stałych produkowanych z jego wykorzystaniem)
• węgla kamiennego w postaci sypkiej o uziarnieniu 0–3 mm
• paliw zawierających biomasę o wilgotności w stanie roboczym powyżej 20 proc. (np. mokrego drewna).

Regulacje krajowe

Na poziomie krajowym także obowiązują przepisy, które wyznaczają normy służące poprawie jakości powietrza. Jednym z nich jest rozporządzenie ministra rozwoju i finansów (z października 2017 r.) w sprawie wymagań dla kotłów na paliwa stałe. Wskazano w nim graniczne wartości emisji, które musi spełnić każde urządzenie wprowadzane do obrotu i do użytkowania od 1 lipca ub.r. Przepisy te w marcu br. zostały znowelizowane, gdyż – pod szyldem kotłów wytwarzających ciepło wyłącznie na potrzeby zapewnienia ciepłej wody użytkowej czy kotłów opalanych biomasą niedrzewną – nadal można było nabywać piece i kotły pozaklasowe. Nowela rozporządzenia jednoznacznie zakazuje wprowadzania ich do obrotu.

Drugą regulacją jest rozporządzenie ministra energii w sprawie wymagań jakościowych dla paliw stałych. Przepisy weszły w życie w listopadzie ub.r. Określają normy jakościowe paliw stałych wprowadzanych do obrotu lub objętych procedurą celną dopuszczenia do obrotu. Uregulowaniem objęto: węgiel kamienny, brykiet lub pellet, zawierające co najmniej 85 proc. węgla kamiennego, produkty w postaci stałej otrzymywane w procesie przeróbki termicznej węgla kamiennego lub brunatnego przeznaczone do użycia w gospodarstwach domowych oraz instalacjach o nominalnej mocy cieplnej mniejszej niż 1 MW.

W tym samym czasie wprowadzono jeszcze trzy inne rozporządzenia, normujące kwestię sposobu pobierania próbek paliw stałych oraz metod badania jakości paliw stałych, a także określające wzór świadectwa jakości paliw stałych.

Trzeba pamiętać

• Podczas zakupu kotła należy upewnić się (np. u sprzedawcy bądź producenta), czy ma on certyfikat i jest zgodny z wymaganiami ekoprojektu.
• Właściciele kotłów 5 klasy, którzy je uruchomili przed 11 listopada 2017r., mogą z nich korzystać do końca ich żywotności.
• Kupując paliwo na opał, należy domagać się od sprzedawców dokumentów potwierdzających odpowiednie parametry jakościowe towaru (świadectwo jakości) oraz dowodu sprzedaży. Są one potwierdzeniem w razie kontroli.

Co przed nami?

• Do końca 2022 r.

Wszystkie kotły na paliwa stałe, które nie spełniają wymogów emisyjnych dla klas 3, 4 lub 5 wg normy PN-EN 303-5:2012, czyli tzw. kopciuchy, muszą zostać wymienione. Nowe kotły na paliwa stałe muszą być zgodne z wymogami ekoprojektu, czyli dyrektywy Parlamentu Europejskiego. W przypadku nowoczesnych urządzeń grzewczych dyrektywa obliguje do zapewnienia wysokiej sprawności oraz niskich wartości emisji, niezależnie, czy pracują one z mocą maksymalną, czy obniżoną. Piec z certyfikatem ekoprojektu daje gwarancję, że spełnia normy ekologiczne przez cały okres eksploatacji (pod warunkiem spalania w nim odpowiedniego paliwa).

• Do końca 2022 r.

Posiadacze kominków będą musieli wymienić je na takie, które spełniają wymogi ekoprojektu, albo wyposażyć je w urządzenie ograniczające emisję pyłu do wartości określonych w unijnym dokumencie.

• Do końca 2027 r.

Muszą zostać wymienione wszystkie kotły na paliwa stałe, które spełniają wymogi emisyjne dla klas 3 lub 4 wg normy PN-EN 303-5:2012.

Możliwe kontrole

Wykorzystując dostępne narzędzia prawne, straż miejska/gminna lub wyznaczony urzędnik miasta/gminy mają prawo kontrolować przestrzeganie zakazu spalania odpadów w paleniskach domowych oraz przepisów mazowieckiej uchwały antysmogowej. Od 1 listopada ub.r. straż miejska/gminna może za wykroczenia w tych sprawach ukarać. Za naruszenie przepisów uchwały grozi mandat do 500 zł lub grzywna do 5000 zł. Udaremnianie lub utrudnianie przeprowadzenia kontroli to przestępstwo, za które grozi areszt.

Marcin Podgórski dyrektor Departamentu Gospodarki Odpadami, Emisji i Pozwoleń Zintegrowanych UMWM w Warszawie

Decydując się na ekoinwestycje, warto zwrócić się do gminy z pytaniem, czy będzie brała udział w naborach w ramach programów związanych z ochroną środowiska. Dodatkowo w tym roku Samorząd Województwa Mazowieckiego rozpoczął pilotażowy program dla gmin, czyli Mazowiecki Instrument Wsparcia Ochrony Powietrza. Skorzystało z niego 85 gmin, które otrzymały z budżetu Mazowsza 4,8 mln zł.

Warto skorzystać

Szukając możliwości wsparcia finansowego, warto śledzić informacje zamieszczane na stronach internetowych instytucji krajowych oraz wojewódzkich związanych z ochroną środowiska. Osoby fizyczne mogą otrzymać bezpośrednio dofinansowanie w ramach:

• programu Czyste Powietrze – nabór prowadzi Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• programu Mój Prąd – nabór prowadzi Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej,
• ulgi termomodernizacyjnej – informacji udzielają konsultanci infolinii Krajowej Informacji Skarbowej.

Gminy zaś w ramach:

• Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego – nabór prowadzi Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych,
• programu STOP SMOG – nabór prowadzi Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii.