Jej talent organizacyjny i pozytywistyczny etos przyczyniły się do powstania słynnego Uniwersytetu Latającego. Zorganizowała też w stolicy Czytelnię Naukową, która stała się zaczynem dla dzisiejszej Biblioteki na Koszykowej.

Jadwiga Szczawińska-Dawidowa pochodziła ze zubożałej rodziny ziemiańskiej, ojciec był urzędnikiem w Zarządzie Policji Miasta Warszawy. Sześcioklasowe gimnazjum skończyła z najwyższą lokatą, żeby zaraz stanąć po drugiej stronie sali wykładowej – zdała egzamin zawodowy i została nauczycielką. Niestety, jej kariera była krótka i burzliwa – najpierw została zdegradowana, a potem zwolniona. Nie przestrzegała bowiem programu nauczania narzuconego przez władze carskie – dodawała do niego polskie lektury.

Wyższa szkoła konspiracji

Rozpoczęła nauczanie w prywatnych domach, które łączyła ze studiami na tajnych kompletach. W 1885 r. Szczawińska scaliła grupy rozproszonych do tej pory słuchaczek oraz opracowała jednolity program nauczania. Studia na tajnym uniwersytecie trwały od 5 do 6 lat i obejmowały cztery kierunki: nauki społeczne, nauki filologiczno-historyczne, pedagogikę i nauki matematyczno-przyrodnicze. Wśród wykładowców byli wybitni naukowcy, którzy gwarantowali wysoki poziom nauczania. Spotkania odbywały się w mieszkaniach nauczycieli lub studentek. Stąd wzięła się nazwa – Uniwersytet Latający, bo – zgodnie z zasadami konspiracji – wykłady odbywały się za każdym razem w innej lokalizacji. Przez 20 lat istnienia uczelnię skończyło 5 tys. kobiet, a najsłynniejszą absolwentką była Maria Skłodowska-Curie.

Kaganek oświaty

Jadwiga Szczawińska  była zaangażowana w działalność oświatową – zakładała szkoły wiejskie, m.in. pierwszą w kraju szkołę koszykarską w Tokarach pod Płockiem, w której uczono po polsku również literatury, historii i geografii. Pisywała artykuły o tematyce społecznej, które ukazywały się na łamach m.in. „Głosu” i „Przeglądu Pedagogicznego”. Tematyka jej artykułów koncentrowała się wokół problemów społecznych. Pisała o samobójstwach wśród dzieci i młodych uczniów nękanych przez nauczycieli, o warunkach pracy i płacy robotnic, o prawie wyborczym kobiet. W trakcie współpracy z tym ostatnim tytułem poznała Jana Władysława Dawida, pedagoga i psychologa. Para wzięła ślub w 1889 r.

W 1890 r. dzięki jej zabiegom powstała Czytelnia Naukowa Czasopism, a 3 lata później – Czytelnia Dzieł i Pism Naukowych, która następnie przekształciła się w Bibliotekę Publiczną miasta Warszawy. Wyjątkową cechą nowych placówek były godziny otwarcia: od 10.00 do 22.00. Szczawińska uważała, że standardowe godziny pracy bibliotek nie są dostosowane do rytmu dnia ludzi z nich korzystających. „Jadwiga Dawidowa zajmowała się codziennym funkcjonowaniem placówki w warunkach skrajnie niesprzyjających. Sama zdobywała książki, prenumerowała czasopisma, a przede wszystkim pozyskiwała fundusze poprzez organizowanie odczytów, koncertów i balów dobroczynnych. Narażała się przy tym na kary administracyjne, aresztowania i prześladowania ze strony władz”1.

Nieoczekiwany koniec

Jej pracowite życie miało tragiczny finał. Pogrążona w depresji, wyczerpana fizycznie wyjechała na wypoczynek do wsi Rokosz koło Góry Kalwarii. Zamiast ukojenia znalazła tam jednak śmierć. Popełniła samobójstwo, rzucając się do studni. Miała niespełna 46 lat.

1 Dr Justyna Myszkowska, słowo wstępne do wystawy „Listy Jadwigi Szczawińskiej-Dawidowej do Jana Władysława Dawida w zbiorach Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy Biblioteki Głównej Województwa Mazowieckiego”, Warszawa 2017.

• 1 października 1864 

przychodzi na świat w Warszawie

• 1883

inauguruje działalność Uniwersytetu Latającego

• 1893

tworzy Czytelnię Dzieł i Pism Naukowych

• 26 lutego  1910

umiera w Rokoszy koło Góry Kalwarii