Tegoroczne świąteczne spotkania będą podlegać ograniczeniom frekwencyjnym. Ale i tak daleko byłoby im do uroczystych staropolskich biesiad, podczas których zasiadało kilkadziesiąt osób najbliższej rodziny, m.in. dziewierze, jątrwie i świeście…

Wbrew pozorom te dziwaczne miana to nie nazwy ryb podawanych w wigilię. Takimi nazwami określano stopień pokrewieństwa lub powinowactwa.

Dużo i pogmatwane

Współcześnie również mamy rzeczowniki wyrażające stopień zależności pomiędzy krewnymi, ale jest ich mniej i na pewno nie są aż tak wyrafinowane językowo. Na przykład szwagier to zarówno brat żony, jak i mąż siostry. Szwagierka to również siostra męża, ale też siostra żony. W sumie i tak nieźle, bo w czasach bohaterów „Potopu” mielibyśmy oddzielne nazwy dla każdego, różniące się dodatkowo płcią osoby, wobec której tę relację określamy. Już sama definicja brzmi zawile, a przecież jeszcze nie dotarliśmy do sedna, czyli do samych nazw.

Oczywiście jesteśmy w stanie rozszyfrować część dawnych określeń koligacji rodzinnych, bo zarówno rodziciel, jak i siestrzan czy stryjna kojarzą się jednoznacznie i brzmią podobnie do nazw współczesnych.

Jednak jest cała grupa wyrazów używanych w dawnej Rzeczypospolitej, które obecnie – gdybyśmy próbowali rozszyfrować je metodą skojarzeń lub logicznych powiązań – zapędzilibyśmy się w kozi róg. Paszenog? To brzmi jak nazwa stawonoga. Pośladek? Niby oczywiste, jednak nie. Ten pierwszy to szwagier, a drugi – potomek.

Pociotek przetrwał

Wiele ze staropolskich nazw używanych jest, czasem z jedynie niewielkimi modyfikacjami, do dziś.  We współczesnym języku funkcjonuje słowo pociotek. Jest to jakiś daleki krewny, a właściwie osoba o nieustalonej koligacji. W staropolszczyźnie był to kuzyn, czyli syn ciotki, a więc ktoś dosyć bliski. Dla dopełnienia obrazu dodajmy, że mąż ciotki nazywany był pociotem.

Co jeszcze przetrwało przez stulecia? Brat ojca to stryj, a brat matki to wuj. Z kolei dzieci siostry to siostrzenica i siostrzeniec, a dzieci brata – synowiec i synowica (dla mężczyzny) lub bratanek i bratanica (dla kobiety). Dziad i babka zostali dziś zmiękczeni do dziadka i babci.

Staropolskie drzewo genealogiczne

• matka żony - teściowa
• ojciec żony - teść
• matka męża - świekra
• ojciec męża - świekier
• siostra męża - zełwa
• mąż siostry męża - zełwin
• siostra żony - świeść
• mąż siostry żony - paszenog
• brat męża - dziewierz
• żona brata męża - jatrew
• brat żony - szurzyn
• żona brata żony - szurzyna
• żona syna - snecha
• mąż córki - zięć
• mąż siostry - swak
• żona brata - bratowa