Nie trzeba wizyty w Amsterdamie, Paryżu, Florencji albo Madrycie, by obcować z wielkimi. Jakie perełki artystyczne kryją mazowieckie galerie?

Mówiąc: El Greco, myślimy: przypadek, wyjątkowość i odwaga. Bo tym właśnie cechowała się twórczość tego artysty. Urodził się w Kandii, stolicy Krety (dzisiaj Iraklion), a jego prawdziwe nazwisko to Dominikos Theotokopulos.

Michał Anioł do poprawki

Nasz bohater, który przeszedł do historii jako El Greco, z wykształcenia był mistrzem pisania ikon. Życiowe doświadczenia (m.in. miejsca zamieszkania) wpłynęły na to, co i jak tworzył. Podejmował m.in. próbę naśladowania stylu typowego dla Tycjana, Tintoretta, a także Jacopo Bassano. Czerpał z traktatów o architekturze,  np. od Sebastiana Serlia. Zajmował się zarówno portretami, jak i innymi dziedzinami malarstwa, w których wykazywał swój talent i osobliwość.

„Znana jest anegdota (…), w której El Greco miał zaproponować Piusowi V pokrycie Kaplicy Sykstyńskiej nowymi freskami. Grecki malarz chciał zastąpić podziwiany, ale i krytykowany Sąd Ostateczny Michała Anioła, swoją artystyczną wizją. Prawdopodobnie ta nieprzemyślana propozycja przyczyniła się do tego, że znienawidzony El Greco musiał opuścić Rzym”[1].

Niezwykły przypadek

Przez swój styl (m.in. sposób traktowania tematów i oryginalną formę) oraz ponadczasowość El Greco nie zawsze był doceniany. Wszystko zmieniło się w miarę upływu lat, jego malarstwo ludzie odkrywali na nowo. Dziś zalicza się go do grona najwybitniejszych artystów nowożytnych.

Jeden z jego najsłynniejszych obrazów to „Ekstaza św. Franciszka” z 1580 r. Odnaleziono go dopiero 53 lata temu. Można powiedzieć, że był to przypadek. Na plebanii w Kosowie Lackim koło Sokołowa Podlaskiego trwała rutynowa inwentaryzacja zabytków dla Instytutu Sztuki PAN. Badania prowadziły Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska, które odnalazły arcydzieło.

– Ich hipoteza, że natrafiły na obraz wielkiego mistrza El Greco w śmieciach, długo nie była traktowana poważnie – przyznaje Dorota Pikula, kustosz Muzeum Diecezjalnego w Siedlcach, w którym dziś możemy oglądać dzieło artysty. To, że panie miały rację, potwierdziła konserwacja w 1974 r. pod kierunkiem prof. Bohdana Marconiego. – Obraz El Greco w sposób interesujący dopełnia refleksji o wartości i inności tego, co sprzed lat. Przyjmuje się, że jest jednym z sześciu najcenniejszych obrazów w Polsce.

Jakie inne dzieła możemy podziwiać w niedalekiej okolicy? Sprawdźmy, co kryją mazowieckie placówki. Na pewno niejedna nas zaskoczy…

Muzeum Diecezjalne w Siedlcach

El Greco

„Ekstaza św. Franciszka”

To najznamienitsze dzieło sztuki hiszpańskiej w Polsce, powstałe w okresie największego rozkwitu Hiszpanii, w tzw. Złotym Wieku. Przyciąga turystów, miłośników malarstwa, jak i znawców sztuki. Udostępnione publiczności w 2004 r. dzieło ukazujące świętego stygmatyka, przeszło dogłębną konserwację, co pozwala na nowo odkryć walory, niezwykłą kolorystykę i niepowtarzalny talent mistrza z Toledo, który żył w latach 1541–1614. Po 400 latach twórczość El Greco stała się inspiracją dla sztuki współczesnej – wyrażającej indywidualizm artysty, oryginalność, pomysłowość, ekspresyjność.

Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

Jacek Malczewski

„Autoportret z Muzą”, 1908, olej, płótno, 90x90 cm

To niezwykła praca w twórczości Malczewskiego o dość mocno osobistej wymowie, która jednoznacznie wskazuje źródło artystycznego natchnienia. Tytułowa Muza, która towarzyszy malarzowi na pierwszym planie, to Maria Balowa. Piękna, rudowłosa kobieta przez wiele lat była jego wielką, pozamałżeńską miłością. Stała się nie tylko estetyczną inspiracją w tworzeniu poszczególnych prac, ale spowodowała też ogromne zmiany formalne w twórczości Jacka Malczewskiego. Dzięki niej, w jego dziełach pojawiło się więcej światła i koloru, a malarskie płótna coraz częściej zaludniały mityczne meduzy, harpie czy chimery, noszące rysy ukochanej kobiety.

Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce

Ignacy Pieńkowski

„Panna młoda” („Strój znad Narwi”), 1926, olej, płótno

Obraz przedstawia dziewczynę przygotowującą się do ślubu, ubraną w strój typowy dla kurpiowskiej Puszczy Zielonej. Pannie młodej towarzyszą druhny w strojach charakterystycznych dla Puszczy Białej. Zestawienie kreacji wskazuje na chęć ukazania różnorodności kolorów i deseni strojów ludowych. Ze względu na zalety kompozycji i harmonijną kolorystykę, dzieła Pieńkowskiego cieszyły się dużym uznaniem.

Muzeum Mazowieckie w Płocku

Władysław Podkowiński

„Szał uniesień”, szkic, około 1893, olej, płótno

To szkic olejny obrazu znajdującego się w Muzeum Narodowym w Krakowie. Praca, wraz z pierwszą publiczną prezentacją, wzbudziła wiele kontrowersji wśród krytyków i publiczności. Została zniszczona przez autora i odrestaurowana po jego śmierci. Dzieło symbolizujące erotyczne uniesienie, potęgę uczuć i namiętności. Okrzyknięto je manifestem Młodej Polski.

Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu

Abraham Weinbaum

„Muzykujący Żyd” 1933, olej, płótno

Obraz pochodzi z najlepszego okresu twórczości malarza – niezbyt znanego, ale cenionego przez krytyków.  Weinbaum tworzył w okresie międzywojennym, zginął w obozie koncentracyjnym w Sobiborze.

Muzeum Mazowieckie w Płocku

Tamara Łempicka

„Martwa natura”, około 1949–1950, olej, płótno

Malarka światowego formatu, ikona lat 20. i 30. XX w. Jej  malarstwo jest kwintesencją stylu art déco, przypadającego na barwne czasy jej życia i twórczości. Prace Łempickiej cechuje postkubistyczna stylizacja, w której formy budowane są z uproszczonych brył, ale komponowanych w ramach porządku klasycznego.

Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

Juliusz Kossak

„Pytanie o drogę”, 1894, akwarela

Treści historyczne artysta łączył ze swoim ulubionym motywem malarskim – końmi. Akwarela na papierze, przedstawiająca kobietę wskazującą kierunek poza kadrem scenki oraz mężczyznę ze strzelbą siedzącego na koniu, powstała w 1894 r. Dynamizm tej postaci podkreślają nogi napięte w strzemionach.

Muzeum im. Jacka Malczewskiego w Radomiu

Józef Chełmoński

„Orka”, około 1896, olej na płótnie, 25,5x37 cm

Praca doskonale wpisuje się w tematykę preferowaną przez artystę, który malował m.in. sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej.  „Orka” reprezentuje, obok dzieł Józefa Brandta, malarstwo polskiej szkoły monachijskiej. Obiekt ten jest pierwszą pozycją inwentarzową w zbiorach Działu Sztuki Dawnej muzeum.

Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu  – oddział Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu

Adam Krotochwila

„Portret starego Żyda”, 1913, tektura, olej

Obraz jest jednym z ciekawszych elementów ekspozycji stałej – „Bieżuń i jego mieszkańcy w dawnych latach” – w jej części poświęconej ludności żydowskiej, która na początku XX w. stanowiła 50 proc. mieszkańców tej miejscowości. Artysta malował pejzaże, portrety, sceny rodzajowe i batalistyczne, a także kompozycje alegoryczne.