Ta podróż to jak zwiedzanie dużej części Europy. Wizyta w Płocku przeniesie nas w świat i niemieckiego Frankfurtu nad Odrą, i duńskiego Haderslev. „Spoiwem” jest gotyk ceglany.

Średniowieczni architekci wiedzieli, jak z prostych i jednolitych kształtów cegieł wydobyć różnorodność form i odcieni. Wykorzystując ten prosty budulec, potrafili efektownie zdobić portale czy zwieńczenie fasad.

Gotyk ceglany w XIII w. dominował zwłaszcza w Skandynawii i Europie Środkowej. Na rozpowszechnienie tego stylu architektonicznego w państwach położonych wzdłuż wybrzeża Morza Bałtyckiego miało wpływ aktywne członkostwo wielu miast w średniowiecznym Związku Hanzeatyckim.

Kilkadziesiąt miejscowości z tych krajów połączyło siły i utworzyło stowarzyszenie Europejski Szlak Gotyku Ceglanego (EUROB), który promuje wspólne dziedzictwo kulturalne i piękno gotyku ceglanego. Obok niemieckich czy duńskich miast na szlaku jest też wiele polskich (głównie na Pomorzu Zachodnim i dawnym państwie krzyżackim: m.in. Gdańsk, Grudziądz, Sławno, Stargard, Szczecin). Jedyną miejscowością z Mazowsza jest Płock – jedno z najstarszych i najpiękniej położonych miast w kraju – nad malowniczą skarpą i z Tumskim Wzgórzem z potężną Bazyliką Katedralną.

Płockie obiekty na Europejskim Szlaku Gotyku Ceglanego

• Kościół pw. św. Dominika ul. Kościuszki 16

To jedna z pierwszych ceglanych budowli na Mazowszu, a patron świątyni nawiązuje do momentu przybycia do miasta dominikanów (było to w 1225 r.). Kościół dla zakonników ufundował książę Konrad Mazowiecki. Obiekt ciekawy jest nie tylko z zewnątrz. W środku wzrok przyciągają np.: późnobarokowa ambona z wizerunkami symboli ewangelistów, rokokowy ołtarz główny, a także stacje drogi krzyżowej namalowane przez płocczanina Jana Betleya.

• Dom pod Trąbami ul. Tumska 3

To, co wyróżnia budynek, to bardzo grube mury, masywne przypory oraz piwnice o gotyckich sklepieniach. W szczycie dostrzeżemy herb szlachecki „Trąby”, stąd nazwa domu wybudowanego pod koniec XIV w. Dawniej mieszkali w nim kanonicy, a od XVIII w. funkcjonowało tu seminarium duchowne. Dziś to siedziba organizacji i stowarzyszeń katolickich.

• Relikty zamku i dawne opactwo Benedyktynów ul. Tumska 3a

Jest tu prawdziwa skarbnica cennych dzieł sztuki, wśród których są m.in. zbiory mazowieckiej rzeźby średniowiecznej, złotnictwo, kolekcja pasów kontuszowych i szat liturgicznych. To eksponaty Muzeum Diecezjalnego w Płocku, które mieści się w dawnym opactwie. Pod koniec XVIII w. przebudowano je na seminarium duchowne, a znacznie wcześniej (w XIII w.) były tu dwie wieże – Szlachecka (to dawne więzienie dla szlachty) i Zegarowa (w XV w. podwyższona na dzwonnicę katedralną).

• Dawna kanonia pl. Narutowicza 8

Gotycką murowaną kanonię w połowie XV w. wzniósł Stefan z Mniszewa – kanonik warszawski i płocki, kanclerz księcia warszawskiego Bolesława IV. Obiekt powstał naprzeciw rezydencji biskupiej, przy drodze prowadzącej na zamek. Na początku XX w. budynek zakupiło Towarzystwo Naukowe Płockie – jedno z najstarszych w kraju stowarzyszeń naukowych ogólnych o charakterze regionalnym. W zbiorach znajdują się inkunabuły, starodruki, stare dokumenty, książki, mapy i grafiki, a wśród nich m.in. zbiór grafik Francisco de Goya z cyklu „Kaprysy”.

• Dawna kolegiata św. Michała Archanioła ul. Małachowskiego 1

Mieści się tu Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego, które uznaje się za najstarszą istniejącą w tym samym miejscu szkołę w Polsce. W słynnej „Małachowiance” można zwiedzić np. gotycką wieżę, przejść ścieżką dydaktyczną, podziwiać zrekonstruowaną polichromię oraz średniowieczne relikty architektoniczne, które wyeksponowano w podziemiach. Kolegiatę ufundowała wdowa po Wojsławie (opiekun Bolesława Krzywoustego) – Dobiechna. Archeolodzy dowiedli, że to jedna z najwcześniejszych budowli w Polsce o cechach gotyckich.

• Dawna baszta obronna ul. Zduńska 13a

Budowla ma średniowieczny rodowód, o czym świadczą nieotynkowane mury z czerwonej cegły.  Mury obronne wzniesiono za czasów króla Kazimierza Wielkiego. Pod koniec XV w. książę Janusz II przekazał basztę na siedzibę elitarnego bractwa kupieckiego i strzeleckiego, które miało w tym miejscu arsenał. Później (w XVII w.) adaptowano ją do celów mieszkalnych, a od 1897 r. do II wojny światowej funkcjonował tu przytułek dla starców i kalek, który ufundowało małżeństwo Flatau. Teraz to siedziba Mazowieckiego Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.

• Mur miejski ul. Stary Rynek 19

Pomysł budowy murów miejskich zainicjował w 1353 r. Kazimierz Wielki. Król przeznaczył na ten cel 400 grzywien, a miasto – 100. Umocnienia liczyły 1,7 km i po-wstały w ciągu 16 lat. Od zachodu i północnego wschodu przylegała do nich fosa, a wjazd do miasta prowadził przez bramy: Dobrzyńską, Bielską i Wyszogrodzką. Do dziś zachował się fragment muru. Ma 15 m długości, 5 m wysokości i około 80 cm grubości. Druga część mieści się przy Domu pod Trąbami.

• Kościół farny pw. św. Bartłomieja ul. Kazimierza Wielkiego 1

Świątynia – ufundowana przez króla Kazimierza Wielkiego – była początkowo wyniosłą, gotycką budowlą z fasadą od strony Wisły, prezbiterium od strony rynku oraz wolnostojącą wieżą-dzwonnicą. Największa ozdoba wewnątrz to wczesnobarokowy marmurowy ołtarz główny przeniesiony z opactwa Benedyktynów. Kościół był wielokrotnie przebudowywany, ostatnio kilka lat temu. Dzięki pracom wyeksponowano niektóre relikty gotyckie dawnej budowli, m.in. ostrołukowy portal fasady od strony Wisły.