Co wiemy o mazowieckich miastach? Skąd motywy łowickie w naszym województwie? I dlaczego niektórzy z nas woleliby należeć do świętokrzyskiego? I w końcu – co zrobić, abyśmy pewnego dnia poczuli się jak jedna, wielka, mazowiecka rodzina.

Mazowsze to region o ogromnym potencjale. Nie jest jednak jednolity ani kulturowo, ani historycznie, a mieszkańcy poszczególnych subregionów nie zawsze utożsamiają się z pozostałymi częściami województwa. Historyczne Mazowsze leży na terenie obecnych województw: mazowieckiego, łódzkiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego. Powstało z regionów o odmiennej kulturze i historii. Dlatego tak trudno jest wykrzesać z Mazowszan poczucie wspólnoty. Nie jest to jednak niemożliwe. Budowanie tożsamości regionalnej i postaw patriotycznych najlepiej rozpocząć wśród najmłodszych. Jak to robić w ciekawy i atrakcyjny sposób – inspirują scenariusze wyłonione w konkursie organizowanym przez Samorząd Województwa Mazowieckiego „Lekcje o Mazowszu”.

– Ziemia Radomska nie należała historycznie do Mazowsza, podobnie Kurpiowszczyzna. Dlatego województwo mazowieckie wciąż poszukuje czegoś, co wyróżniałoby je od innych regionów. Mazowszanie bardziej utożsamiają się z miastem, w którym mieszkają, dzielnicą, osiedlem, gorzej, gdy chodzi o powiat czy województwo. Stąd też wszystkie nasze działania ukierunkowane są na kultywowanie przynależności, tożsamości regionalnej od najmłodszych lat – podkreśla zastępca dyrektora Departamentu Kultury, Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Izabela Stelmańska.

Jak kruche jest poczucie regionalnej wspólnoty, może świadczyć fakt, że gminy powiatu przysuskiego rozważają możliwość odłączenia się od Mazowsza i przyłączenia do województwa świętokrzyskiego. Wójt Odrzywołu Marian Kmieciak w jednym z wywiadów radiowych jako argument takiej decyzji podał trudności w rywalizowaniu z samorządami podwarszawskimi o unijne środki[1]. Sprawa nie jest jeszcze przesądzona.

Poznajmy nasz region

Konkurs „Lekcje o Mazowszu” jest jednym ze sposobów poszerzania wiedzy o różnych zakątkach województwa. Dzięki niemu nauczyciele przygotowują scenariusze zajęć, które w interesujący sposób przedstawiają temat przewodni, a przy okazji powiązanie z małymi ojczyznami – zachęcają do poszerzania ogólnych informacji na dany temat. W ubiegłym roku, podczas II edycji przedsięwzięcia realizowanego przez Samorząd Województwa Mazowieckiego we współpracy z Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli, tematem przewodnim lekcji był „Rok dla Niepodległej”.

– Konkurs cieszył się dużym zainteresowaniem. To pokazuje, że dzieci chcą się uczyć o Mazowszu, a nauczyciele poszukują inspiracji, jak tę wiedzę skutecznie przekazywać, w sposób innowacyjny, z wykorzystaniem nowych technologii. W systemie kształcenia są lekcje regionalizmu, ale do tej pory nie było takiego podręcznika – przypomina dyrektor Izabela Stelmańska.

Tę lukę w pewien sposób uzupełnia publikacja pokonkursowa. Mazowieccy nauczyciele wykazali się ogromną pomysłowością, przygotowując scenariusze lekcji o Mazowszu – 22 najciekawsze znalazły się w opracowaniu książkowym, które trafi do mazowieckich szkół[2].

– Można je wykorzystać do prowadzenia zajęć o regionie, w sposób ciekawy, interesujący i trafiający do młodego człowieka, dzięki czemu stanie się on świadomym mieszkańcem regionu, znającym jego tradycje i historię – relacjonuje dyrektor Stelmańska.

Przez teatr cieni do historii

Sławomir Kordaczuk jest zastępcą dyrektora Muzeum Regionalnego w Siedlcach. Prowadzi wykłady, pokazy, lekcje muzealne. Już po raz drugi został laureatem konkursu „Lekcje o Mazowszu”. Tym razem przygotował scenariusz „I Ty możesz zostać Marszałkiem! O Józefie Piłsudskim w teatrze cieni”. Do współpracy zaprosił Krzysztofa Zemłę, który prowadzi Teatr Lalki i Ludzie w Supraślu. W Muzeum Regionalnym w Siedlcach przeprowadził warsztaty z dziećmi na temat teatru cieni.

– Zauważyłem, że dzieci szybko pojmowały tę dziedzinę, miały ciekawe pomysły, znakomicie radziły sobie z różnymi związanymi z tym tematem zagadnieniami. Zaprosiłem pana Krzysztofa ponownie w listopadzie ubiegłego roku, by poprowadził, poprzez teatr cieni, warsztaty o wizytach marszałka Józefa Piłsudskiego w Siedlcach. Wysłałem mu gotowy scenariusz różnych scen do rozwinięcia, rozpisałem dokładnie całe sceny. Później dowiedziałem się, że został ogłoszony konkurs w drugiej edycji „Lekcji o Mazowszu”, więc zgłosiłem swój scenariusz – opowiada Sławomir Kordaczuk, którego scenariusz adresowany jest do dzieci w wieku 10–14 lat.

– Taka forma zajęć jest dla młodych ludzi dużo ciekawsza niż „zwykła” lekcja, ułatwia im też przyswojenie informacji. Dzieci same wymyślały sceny na podstawie przekazywanych faktów historycznych. Zaletą zajęć jest także to, że można je zorganizować niewielkim nakładem środków – wystarczy źródło światła i prześcieradło, figurki wycięte z kartonu – mówi Sławomir Kordaczuk, laureat konkursu.

Od matematyki do historii

Joanna Jaworska jest nauczycielem matematyki w Publicznym Gimnazjum im. Jana Pawła II w Karniewie i SP im. Oskara Kolberga w Karniewie. Swoją pracę zatytułowała „Królowa nauk dla Mazowsza. Z niepodległością w tle”. Scenariusz jest przeznaczony dla uczniów w wieku 15–17 lat. Spodobał się i znalazł w publikacji, która trafiła do szkół. Teraz każdy zainteresowany może z niego skorzystać.

– Zanim wysłałam scenariusz na konkurs, przetestowałam go ze swoimi uczniami. Przeznaczony jest do realizacji na matematyce, ale nawiązuje do wydarzeń historycznych związanych z odzyskaniem niepodległości. Zadania zostały tak przeze mnie zbudowane, żeby poza wiedzą matematyczną można było także uczyć się historii. Dzięki temu łączy dwie dziedziny zupełnie, mogłoby się wydawać, przeciwstawne – relacjonuje pani Joanna.

Muzyka łączy

Paula Skiba i Agata Pędzich są nauczycielkami edukacji wczesnoszkolnej z powiatu ostrołęckiego. Ich scenariusz „Na ludową nutę” również znalazł się w publikacji.

– Mamy podobne zainteresowania, więc połączyłyśmy nasze pomysły – mówi Paula Skiba.

Scenariusz stworzony przez panie wzbogaca wiedzę dzieci na temat Kurpi (adresowany jest do dzieci w wieku 7–9 lat). Dzieci działają w zespołach. Najpierw oglądają film i zapoznają się z piosenką kurpiowską, wykonaną w dialekcie kurpiowskim. Na tej podstawie mają za zadanie wyodrębnić główne obszary, które składają się na muzykę kurpiowską. Główną atrakcją zajęć jest muzyczny kolebac, wykonany na wzór koła fortuny. Dzieci z każdego zespołu kręcą kołem, losują zadanie dla siebie spośród takich obszarów, jak: instrumenty, strój kurpiowski, śpiew, tekst piosenki, taniec. Podsumowanie stanowi muzykalny cubek, czyli kapelusz z pytaniami zapisanymi na nutkach, krążący wśród uczestników.

– To nasz pierwszy sukces, dał nam pozytywną energię do działania, wzmocnił wiarę w siebie i dzięki temu zrodziły się kolejne pomysły. W tym roku realizujemy innowację pedagogiczną z zakresu muzyki, przygotowujemy musical dla dzieci – mówi z satysfakcją pani Paula.

Pomysłodawczynie scenariusza wierzą, że tego typu lekcja może się spodobać dzieciom z innych obszarów Mazowsza. Poznanie kurpiowskich zwyczajów może się okazać inspirujące dla młodzieży np. z południowego krańca województwa. I odwrotnie. Dobrze byłoby, gdybyśmy chcieli wzajemnie się poznawać.

Małgorzata Jaszczołt

kustosz Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie

W granicach województwa mazowieckiego znajdują się zróżnicowane regiony etnograficzne, identyfikujące się z Mazowszem historycznym i mazowiecką spuścizną, jak też i takie, które przynależały wcześniej do graniczących z nimi: Podlasia i Małopolski. Różniąc się od siebie, wpływają na bogactwo i różnorodność współczesnego oblicza Mazowsza, identyfikowanego dzisiaj z jego granicami administracyjnymi. Ta wspólnota terytorialna sprawia, że mimo niewątpliwych odmienności, uwarunkowanych przypisaniem do określonych regionów historycznych geograficzno-kulturowych i gospodarczych – poczucie przynależności do Mazowsza budowane jest w oparciu o współczesny podział administracyjny i granice województwa. Nie wyklucza to także innych „mniejszych” przynależności do swojej rodziny, wsi, miejsca. Lokalne poczucie tożsamości związane z najbliższym obszarem kulturowym jest budowane równolegle z tożsamością Mazowsza w rozumieniu województwa. Ma ono miejsce dzięki wspólnotowym działaniom samorządu wojewódzkiego oraz samorządów lokalnych. To budowanie tożsamości w oparciu o większy obszar, w świecie podlegającym fluktuacji i przemieszczeniom ludzi – to proces długotrwały, wieloletni i wymagający dostrzeżenia spójności i wspólnych wartości relatywnie do małych ojczyzn.

Wiesław Raboszuk

wicemarszałek województwa mazowieckiego

Konkurs dla nauczycieli na najciekawsze scenariusze zajęć o regionie został ogłoszony przez Samorząd Województwa Mazowieckiego po raz trzeci. Prace są przyjmowane do 28 marca, a ich tematem przewodnim jest społeczeństwo Mazowsza.

– Tym razem bohaterami lekcji o Mazowszu będą jego mieszkańcy, narodowości, grupy społeczne, osoby związane z naszym regionem, bardziej lub mniej znane. Każda miejscowość ma przecież swoich bohaterów, którzy robią bardzo wiele dla lokalnej społeczności. Warto ich bliżej poznać – zachęca do udziału w konkursie wicemarszałek Wiesław Raboszuk.