W cyklu portretów „Sercem Mazowszanin” przedstawiać będziemy wybitne postaci związane z naszym regionem. Na początek pionierka pedagogiki, której działania zapewniły wielu ludziom lepsze życie.

Młoda nauczycielka zapisuje się na kurs matematyczno-przyrodniczy prowadzony przez Ludwika Krzywickiego, twórcę polskiej socjologii. Nawiązuje współpracę z wybitnymi działaczami społecznymi: Heleną Radlińską (twórczynią pedagogiki społecznej), Stefanią Sempołowską (działaczką oświatową, dziennikarką), Janem Władysławem Dawidem (pionierem psychologii wychowawczej) – ludźmi z kręgu najbardziej postępowej inteligencji ówczesnych czasów. Pod ich skrzydłami rozpoczyna życie poświęcone służbie społecznej.

Absolwentka Sorbony

W roku akademickim 1913/1914 Grzegorzewska rozpoczyna studia w Brukseli, na Międzynarodowym Fakultecie Pedologicznym, stworzonym przez wybitną polską psycholog i pedagog – Józefę Joteyko. Zgłębia tam tajniki pedagogiki, psychologii, fizjologii, psychofizjologii, psychopedagogiki. Studia psychologiczne kontynuuje na paryskiej Sorbonie.

W 1919 r. wraca do Polski i rozpoczyna pracę w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego jako referent ds. szkolnictwa specjalnego. „Praca była niełatwa. Przede wszystkim nie było zrozumienia potrzeby takich szkół i trzeba było prowadzić szeroką akcję uświadamiającą – jeździć, przekonywać, pisać artykuły i broszury”¹.

W pionierskiej dziedzinie

W lipcu 1922 r. Grzegorzewska staje na czele nowo powstałego Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej (dalej PIPS) w Warszawie. „Trzeba pamiętać, że stało się to po ponad 120 latach zaborów, w kraju, w którym powszechną praktyką było trzymanie niepełnosprawnych w skrajnej izolacji, cierpieniu, bez możliwości rozwojowych, a pedagogiką specjalną zajmował się jedynie pionierski Instytut Głuchoniemych i Ociemniałych. I oto kobieta – w czasach tak jeszcze bardzo patriarchalnych – w ciągu trzech lat organizuje placówkę naukowo-dydaktyczną w randze instytutu państwowego, w dziedzinie niemal w kraju nieznanej”².

„Szerokość myślenia, humanistyczną, holistyczną perspektywę Grzegorzewska łączyła z niezwykle praktycznym widzeniem spraw. Nigdy nie zabierała się za decyzje w sprawach metod edukacji, nie sprawdziwszy, jaka jest sytuacja – rodzinna, ekonomiczna, zdrowotna dziecka, czy przypadkiem nie jest głodne lub chore. Dopiero wtedy zajmowała się jego rozwojem, gdy zadbała wcześniej o zaspokojenie jego podstawowych potrzeb, powrót poczucia bezpieczeństwa i dobrej formy”³.

Po wojnie kierowała Instytutem Pedagogiki Specjalnej, dzisiejszej Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej.

¹ Przemysław Radwański „Muzeum Marii Grzegorzewskiej i Akademii Pedagogiki Specjalnej”, www.aps.edu.pl (dostęp 28 marca 2018 r.).

² Tamże.

³ Tamże.

---

KALENDARIUM ŻYCIA MARII GRZEGORZEWSKIEJ

• 18.04.1888 We wsi Wołucza koło Rawy Mazowieckiej przychodzi na świat
• 1917 Doktorat na Sorbonie
• 1919 Wraca do Polski i zajmuje się organizacją szkół specjalnych 
• 1922 Z jej inicjatywy rozpoczyna działalność Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej
• 1939–1945 Działa w konspiracji, pomaga Żydom, bierze udział w Powstaniu Warszawskim jako członek służby sanitarnej
• 1958–1960 Obejmuje Katedrę Pedagogiki Specjalnej UW, pierwszej takiej jednostki w Polsce
• 6.05.1967 Umiera na atak serca