Do historii Stanisław Moniuszko przeszedł jako twórca polskiej opery narodowej, a także czołowy przedstawiciel gatunku pieśni w muzyce polskiej.

Urodził się w 1819 r. w Ubielu na terenie dzisiejszej Białorusi jako jedyne dziecko Czesława i Elżbiety z Madżarskich. Początkowo muzyczną edukacją Stasia zajęła się matka. „Nie należałem wcale do dzieci zwanych cudownymi, lecz od najmłodszych lat czułem nieprzeparty pociąg do muzyki, (…). Obdarzony bystrym i delikatnym słuchem, ledwiem zaczynał chodzić, już zatrzymywałem w pamięci każdą nutę słyszanych piosenek. Matka moja najpierwsza dostrzegła tę połyskującą iskierkę zdolności i (…) zaczęła mnie uczyć początków ukochanej sztuki na klawikordzie (…). Pierwszą szkołą pojmowania muzyki były dla mnie »Śpiewy historyczne« Niemcewicza, wykonywane dziwnie miłym głosem przez moją matkę…”¹.

W 1827 r. rodzina przeniosła się do Warszawy, a ośmioletni Staś rozpoczął naukę – wśród jego preceptorów był Joachim Lelewel. Kolejnym etapem edukacji było gimnazjum Ojców Pijarów oraz gimnazjum w Mińsku.  Po ich ukonczeniu Moniuszko wyjechał do Berlina, aby kształcić się muzycznie – studia ukończył w 1840 r. i wrócił do kraju. 

Organista na salonach

24 sierpnia 1840 r. ożenił się z Aleksandrą Mullerówną, z którą był zaręczony od kilku lat. Młodzi zamieszkali w Wilnie, gdzie Stanisław pracował jako organista w kościele św. Jana. Zajmował się dodatkowo komponowaniem, nauczaniem i animowaniem życia muzycznego, m.in. organizował w prywatnych salonach wykonania swoich oper i operetek. W 1847 r. napisał dwuaktową operę „Halka”, która jednak nie przebiła się poza grono wileńskich melomanów. Mimo to kontakty m.in. z redaktorem naczelnym pisma „Ruch Muzyczny”, Józefem Sikorskim, oraz dyrektorem teatrów rządowych, gen. Ignacym Abramowiczem, przyniosły niebawem istotną zmianę w jego życiu i karierze. W 1858 r. odbyła się premiera nowej, czteroaktowej wersji „Halki”, po której Moniuszko otrzymał nominację na stanowisko dyrygenta oper polskich w warszawskim Teatrze Wielkim. Po przeniesieniu się na stałe do Warszawy rozpoczął również pracę w nowo założonym wówczas Instytucie Muzycznym, gdzie wykładał harmonię i kontrapunkt. Kolejne dzieła prezentował publiczności raz do roku – pod koniec 1858 przygotował „Flisa”, potem „Hrabinę” (1860) i „Verbum nobile” (1861). Jedno z najwybitniejszych dzieł Moniuszki – „Straszny dwór” – miało premierę dopiero w 1865 r. Powodem tak długiej przerwy była niespokojna atmosfera związana ze zbliżającym się wybuchem powstania styczniowego.

Płodny kompozytor

Małżeństwo Moniuszków było niesłychanie udane. Para powitała na świecie dziesięcioro dzieci: Elżbietę, Kazimierza, Stanisława, Bolesława, Marię, Jadwigę, Zofię, Aleksandrę, Jana i Cecylię. Stanisław ubóstwiał swoją żonę, nazywaną zdrobniale Omką – świadectwem tego jest chociażby bogata korespondencja kompozytora. „Pisz, Duszuniu, co najwięcej i co najprędzej, na miłość Boską... tu bez Omki tak smutno, tak ciężko żyć bez połowy życia...” (Petersburg 1842). „Jakże ja mam nie lubić Warszawy, gdy na samym wstępie mam w niej szczęście od kilku dni co dzień Twoje listy otrzymywać” (Warszawa, 1858). „Ten tydzień był bardzo dla mnie szczęśliwy, bo od Omtaszka aż cztery listy otrzymałem. Wielka bieda to rozłączenie” (Warszawa, 1858).

Stanisław Moniuszko zmarł na atak serca w wieku zaledwie 53 lat. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, a jego pogrzeb, w którym uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy osób, stał się manifestacją narodową.

• 5 maja 1819 przychodzi na świat w Ubielu (Białoruś)
• 1840 kończy studia muzyczne w Berlinie
• 1847 wystawia pierwszą wersję „Halki”
• 1865 odbywa się premiera „Strasznego dworu”
• 4 czerwca 1872  umiera w Warszawie