„Ta rzeka płynie nie tylko przez nasze ziemie – płynie przez nasze serca, jak krew”[1] – trudno nie przyznać, że stała się symbolem polskości, patriotyzmu, częścią kultury i dziedzictwa naszego narodu. Przez stulecia różnie kształtowana przez naturę i ludzi, wciąż jest dla nas cywilizacyjnym wyzwaniem. By uczcić jej historyczną i współczesną rolę, świętujemy na Mazowszu rok rzeki Wisły[2].

Dlaczego teraz?

Ponad pięć wieków temu, trwającą 13 lat wojnę z Krzyżakami zakończono pokojem podpisanym w Toruniu. Na jego mocy miasta pruskie nad Wisłą, aż do ujścia w Gdańsku, stały się częścią Rzeczypospolitej. Po raz pierwszy w historii prawie cały bieg rzeki znalazł się w polskim władztwie. Powszechnie przyjmuje się, że pierwszy wolny flis miał miejsce w 1467 r. i rozpoczął złoty czas żeglugi wiślanej. W 550. rocznicę tych wydarzeń upamiętniamy ich doniosłe znaczenie. Wolny handel w całym dorzeczu był wówczas jednym z podstawowych elementów czyniących z Polski epoki Zygmuntowskiej potęgę ekonomiczną, kulturalną i militarną. Sam eksport zboża w ciągu około 70 lat po roku 1490 wzrósł więcej niż dziesięciokrotnie – od około 5,5 tys. łasztów rocznie (prawie 20 tys. m³) do około 66 tys. łasztów (ponad 200 tys. m³). Sezon żeglarski 1467 r. zapoczątkował absolutną hossę w gospodarce Polski na kolejne 300 lat! Wisła była jedną z najważniejszych rzek świata.

Raj dla turystów i miłośników natury

Największą atrakcją spływu Wisłą jest niewątpliwie kontakt z przyrodą. Na wyspach osiedliły się bobry, a strome skarpy zamieszkują kolorowe zimorodki. Łatwo je wypatrzeć, bo jest ich tu znacznie więcej niż w innych częściach Polski. W środkowym biegu Wisły gniazduje też najliczniejsza populacja mew pospolitych. Znajdują tu schronienie bardzo rzadkie gatunki ptaków, nawet te, których liczebność w całej Polsce nie przekracza 60 par. To m.in. kulon, mewa czarnogłowa, mewa mała oraz rybitwa białowąsa. Ale Wisła to nie tylko natura. Od wieków nad jej brzegami wyrastały grody obronne, klasztory i miasta. W wodach Wisły przeglądają się dwa miasta ważne w historii Mazowsza: Płock i Warszawa. Wizyta w każdym z nich może być celem osobnej wyprawy. Po drodze miniemy wiele mniejszych, ale ciekawych miejscowości. Warto zmierzyć grubość murów twierdzy w Modlinie, wsłuchać się w ciszę romańskiej bazyliki w Czerwińsku, a w Wyszogrodzie sprawdzić, co zostało z najdłuższego drewnianego mostu w Europie. Szlak Wisły można polecić zarówno kajakarzom, jak i żeglarzom, dla których zmierzenie się z kapryśnym nurtem wielkiej rzeki może być prawdziwym wyzwaniem. Jednostka powinna mieć jednak jak najmniejsze zanurzenie, bo inaczej mielizny mogą odnieść zwycięstwo nad eksploracyjnymi zapędami załogi. Planując wyprawę, wciąż w wielu miejscach trzeba liczyć przede wszystkim na siebie. Chociaż luki w ofercie – zwłaszcza noclegowej – sukcesywnie się zapełniają. Biwak na jednej z wiślańskich wysp to unikalna okazja poznania świata bobrów.

Wody Wisły niosą odbicia zamków i murów miast – Krakowa, Sandomierza, Janowca, Kazimierza, Warszawy, Płocka, Włocławka, Torunia, Grudziądza, Gdańska. Jej wody niosą odbicie historii. Matka naszych rzek, do której, jak do głównej aorty, spływa wiele polskich wód, jest kolebką najstarszych grodów. Nad nią wyrosły obie stolice – dostojny Kraków i Warszawa – miasto niepokonane. Ujście Wisły koronuje drogocenny klejnot, prastara morska stolica Polski – Gdańsk. Wzdłuż brzegów stoją zamczyska, a do samej wody schodzą wiekowe spichlerze, znaczone gmerkami kupieckich rodów, które Wisłą spławiały bogactwa naszej ziemi[3].

Potencjał do wykorzystania

Przez wieki Wisła odgrywała bardzo ważną rolę jako szlak komunikacyjny. Dzięki niej rozkwitał handel i wymiana gospodarcza, a co za tym idzie – rozwój nadwiślańskich miejscowości. Dziś żeglowność rzeki wykorzystujemy niespełna w 1 proc. Wynik Holendrów – dla porównania – to aż 40 proc. zagospodarowanego potencjału. Taka efektywność wymaga oczywiście inwestycji – regulacji i pogłębienia rzeki, które w perspektywie przyniosłyby korzyści gospodarcze, ale i przeciwpowodziowe. Kolejnym argumentem za uzyskaniem spławności (poprzez budowę stopni na Wiśle) jest możliwość pozyskiwania dzięki rzece energii odnawialnej.

Co nad Wisłą?[4]

• styczeń–kwiecień – budowa reprezentacyjnej jednostki tradycyjnej (Muzeum Sportu i Turystyki w Warszawie),

• marzec–listopad – Obywatel Rzeki Wisły 2017 – program aktywizacji społeczności nadwiślańskich na terenie 10 miejscowości na Mazowszu w ramach ogólnopolskiej akcji Wielki Flis Wiślany (Fundacja Rok Rzeki Wisły przy wsparciu z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich),

• maj – promocja wydawnictwa „Za drewno na wodzie”, płyta z tradycyjną muzyką flisacką, archiwaliami, promocja wiślanego żeglarstwa tradycyjnego (Fundacja Szerokie Wody),

• maj – Flis Festiwal na Urzeczu – zlot łodzi tradycyjnych z całego kraju i promocja regionu Urzecza (Konstanciński Dom Kultury, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury Karczew),

• maj/czerwiec – płocki festyn sportowy młodzieży szkolnej – wyścigi smoczych łodzi (Towarzystwo Przyjaciół Płocka),

• maj–wrzesień – wystawa historyczna Szlak Żeglugowy na Wiśle (Towarzystwo Przyjaciół Płocka),

• czerwiec – Zielone Świątki na Urzeczu – czterodniowy Festiwal Obyczaju organizowany od Góry Kalwarii do Warszawy, połączony z programem edukacyjnym „Żywe lekcje historii” (Ośrodek Kultury Góra Kalwaria, Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury Karczew, Starostwo Powiatowe w Piasecznie, Towarzystwo Przyjaciół Karczewa, piaseczyński i stołeczny WOPR, Starostwo Powiatowe w Otwocku, Wawerskie Centrum Kultury, m.st. Warszawa, OSP Czernidła, Fundacja Szerokie Wody),

• czerwiec – pielgrzymka rzeczna św. Zygmunta Słomczyn–Czerwińsk–Płock – jedyna w Europie forma procesji na rzece (parafie pw. św. Zygmunta w Słomczynie i Bazylice Katedralnej w Płocku),

• lipiec–sierpień – Szkółka Żeglarstwa Tradycyjnego – budowa sieci warsztatów promujących małą żeglugę turystyczną i rekonstrukcyjną (Starostwo Powiatowe w Piasecznie, Urząd Miasta i Gminy Góra Kalwaria, osiedle Modlin, Urząd Gminy Wyszogród, Fundacja Szerokie Wody),

• wrzesień – Wielkie Królewskie Regaty w Solcu nad Wisłą (Stowarzyszenie Przyjaciół Solca, Stowarzyszenie „Wisła” przy wsparciu gminy Solec nad Wisłą),

• wrzesień – Jesienny Flis Mazowiecki – spław tradycyjnych łodzi wiślanych i rekonstrukcyjnych (Fundacja Dom Wisły, Fundacja Rok Rzeki Wisły, Fundacja Szerokie Wody),

• grudzień – barbórka środowisk wodniackich – odbudowa tradycji środowiskowych (Warszawa – Fundacja Dom Wisły, Płock – Towarzystwo Przyjaciół Płocka).