Dzięki przedsiębiorczej żonie Władysława Reymonta, wśród lasów i łąk nieopodal Kotunia i Siedlec, możemy poczuć ducha dawnych lat. Zakup dworku wraz z 300 ha gruntów w Chlewiskach umożliwiła jej część pieniędzy z Nagrody Nobla za „Chłopów”.

Wyprawa rowerowa

„Aurelia była elegancką blondynką, świetnie wykształconą damą, tłumaczką gustującą w literatach, podniosła ona status społeczny Władysława i otworzyła mu drogę na salony warszawskie. Reymont był nią oczarowany...”[1]. Żona noblisty była gospodarna i zapobiegliwa. Dworek w Chlewiskach za jej czasów przeżywał świetność, a okalający go park zdobiły rzadkie okazy drzew i krzewów, których część przetrwała do dzisiaj.

Dom Pracy Twórczej „Reymontówka” w Chlewiskach to jeden z obiektów, które odkryjemy na szlaku turystycznym Trasa Reymontowska. Licząca ponad 60 km wycieczka rowerowa jest dobrą okazją, by poznać barwną postać pisarza, którego 150. rocznicę urodzin obchodzimy w tym roku, a także przypomnieć losy bohaterów jego książek (np. Antka Boryny i Jagny). To również świetny sposób na przybliżenie historii regionu siedleckiego. Na przejechanie pętli przez zachodnie obszary powiatu, leżące na styku Wysoczyzny Siedleckiej i Obniżenia Węgrowskiego, powinniśmy przeznaczyć około 5 godz. Trasa jest łatwa i wiedzie przez kilkanaście miejscowości, które odkryją przed nami różne obiekty związane nie tylko z noblistą, ale również z dziejami techniki pożarniczej.

Obiekty na trasie

1. 1 Siedlce, pl. S. Zdanowskiego

Na początku ulicy mieści się budynek dworca PKP – idealne miejsce na rozpoczęcie wycieczki, jeśli planujemy dotrzeć do miasta pociągiem. Pierwszy dworzec w tym miejscu, gdyby nie spłonął podczas nalotów bombowych w 1944 r., miałby 151 lat – powstał kilka miesięcy przed narodzinami Reymonta.

1. 2A Skórzec, ul. Siedlecka

Zobaczymy tu kościół Nawrócenia św. Pawła – murowany i pokryty sklepieniem kolebkowym z lunetami. We wnętrzu świątyni wzrok przyciągają klasycystyczne ołtarze z obrazami namalowanymi pod koniec XVIII w. przez zakonnika mariańskiego Jana Niezabitowskiego. Przed budynkiem stoi murowana brama-dzwonnica, a nieopodal – przy tej samej ulicy – kopiec z obeliskiem z 1928 r., który upamiętnia poległych za wiarę i ojczyznę.

1. 2B Skórzec ul. Cmentarna

To miejsce, w którym możemy prosić o wstawiennictwo św. Jana Nepomucena – patrona m.in. spowiedników oraz niesłusznie posądzanych, oczernianych czy obmawianych. Drewniana figura świętego mieści się w murowanej kapliczce. W pobliżu, na cmentarzu parafialnym, warto pochylić się nad mogiłą i pomnikiem żołnierzy polskich poległych we wrześniu 1939 r.

1. 3 Dąbrówka-Stany

„Wszystka ziemia niech Cię adoruje i błaga” – takie zawołanie widnieje na okrągłej płaskorzeźbie, która znajduje się nad drzwiami kaplicy mariawickiej. Murowany obiekt liczy już 102 lata i należy do parafii Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Żeliszewie Dużym.

1. 4 Ozorów

W tej, mieszczącej się w gminie Skórzec, miejscowości natrafimy na rowerowym szlaku na ślady pozostałości po parku dworskim z XIX w. Wśród drzew zobaczymy też dawny dwór. Drewniany budynek powstał na początku ub.w. Był majątkiem rodziny Popielów.

1. 5 Żeliszew Duży

Kolejny mariawicki kościół – pw. Wniebowzięcia NMP – mieści się w Żeliszewie Dużym. Charakterystycznym elementem jego zewnętrznego wystroju (typowym dla świątyń tego wyznania) jest medalion przedstawiający Eucharystię nad wejściem głównym. Jadąc dalej przez miejscowość, miniemy dwór (wzniesiony dla rodziny Grzybowskich w połowie XVIII w.; dziś w prywatnych rękach), otoczony przez park barokowy. Przetrwały w nim pomniki przyrody: dwa jesiony wyniosłe oraz sosna wejmutka.

1. 6 Żeliszew Podkościelny

Dwa rokokowe ołtarze boczne (Niepokalanego Poczęcia NMP i Ukrzyżowania Chrystusa), ambona, stalle oraz organy – te części kościoła pw. św. Trójcy zachowały się od czasu jego budowy pod koniec XVIII w. Z tego okresu jest też drewniana dzwonnica, która mieści się na cmentarzu przykościelnym, a także kapliczka słupowa z nietypową, bo trzykondygnacyjną bryłą – dekorowaną płycinami – oraz wnęką. Tutaj również kryje się drewniana rzeźba św. Jana Nepomucena.

1. 7 Oleksin

Dokładnie 70 lat temu wybudowano w Oleksinie kościół pw. św. Aleksego, Benedykta i Jadwigi. Na uwagę zasługuje m.in. polichromia w jego wnętrzu, którą wykonał Wincenty Kilian. Natomiast w narożniku przy głównej bramie wejściowej na dziedziniec przykościelny warto zobaczyć okazały pomnik zaprojektowany i wykonany przez miejscowego artystę Witolda Lorentowicza. Obiekt mieści się przy mogile, w której spoczywają polscy żołnierze polegli we wrześniu 1939 r. W pobliżu są też zabytkowe nagrobki rodziny Suchodolskich, w tym znanego malarza Januarego Suchodolskiego.

1. 8A Kotuń ul. Wiejska

Beczkowóz produkowany w Polsce po II wojnie światowej GBM-2/8 na podwoziu Star A20 i składany w Polsce samochód gaśniczy GM-8 marki Bedford oraz pierwszy rosyjski beczkowóz ZIS 151 wyprodukowany w Moskwie w 1952 r. – to tylko niektóre z licznych eksponatów, jakie obejrzymy w Muzeum Pożarnictwa w Kotuniu. Jest ono oddziałem Muzeum Regionalnego w Siedlcach. W swoich zbiorach ma także różne typy sikawek ręcznych (najstarsze z początku XIX w.) i motopomp (m.in. polskie z lat 30. XX w. marki Syrena I i Syrena II, angielska Worthigton Simpson ARP 250 oraz szwedzka marki Archimedes z 1947 r.).

1. 8B Kotuń ul. Siedlecka

Warto zwrócić tu uwagę na dwa obiekty. Pierwszy to pomnik, który upamiętnia mieszkańców okolic Kotunia poległych w II wojnie światowej. Widnieje na nim napis: „W hołdzie żołnierzom partyzantom mieszkańcom Kotunia i okolic poległym za wolność Ojczyzny w latach 1939–1945”. Monument wzniesiono 45 lat temu. Drugi dworzec kolejowy, na terenie którego była pierwsza stacja kolei warszawsko-terespolskiej, zdobyta w 1918 r. przez oddział Polskiej Organizacji Wojskowej z Kotunia podczas rozbrajania Niemców.

1. 8C Kotuń ul. Kościelna

Budynek kościoła pw. św. Antoniego Padewskiego, który się tutaj znajduje, wybudowano w stylu współczesnym. Pierwotny projekt, według którego rozpoczęto prace,  zmieniono po II wojnie światowej. W czasie jej trwania wstrzymano wznoszenie obiektu.

1. 8D Kotuń ul. Reymonta

W Kotuniu w miejscu koncentracji żołnierzy AK podczas akcji „Burza” z 1944 r. stoi dziś obelisk, który upamiętnia to wydarzenie. Odsłonięto go w 60. rocznicę tej wojskowej operacji. Monument znajdziemy w lesie; kieruje do niego tabliczka.

1. 9 Broszków

Rezerwat przyrody Stawy Broszkowskie, na który tu natrafimy, ma ponad 268 ha powierzchni. Na jego terenie żyje około 100 gatunków ptaków wodnych, szuwarowych i łąkowych. Miłośnicy przyrody mogą wypatrywać także rozmaitych ssaków, np. łosi, borsuków, lisów czy piżmaków. Rezerwat ma też bardzo zróżnicowaną szatę roślinną. Dominują zbiorowiska trzcinnika lancetowatego oraz szuwary trzcinowe, a spośród leśnych – ols porzeczkowy, łęg jesionowo-olszowy, kontynentalny bór mieszany oraz grąd i zarośla łozowe.

1. 10 Chlewiska

Zabytkowym dworem w Chlewiskach na początku XX w. zarządzała wdowa po Reymoncie. Dziś – Dom Pracy Twórczej „Reymontówka” – jest własnością Starostwa Powiatowego w Siedlcach. Odrestaurowane wnętrza obiektu, piękne tereny z bogactwem zieleni i obiektami rekreacyjnymi są idealnym miejscem na imprezy kulturalne czy edukacyjne (np. plenery rzeźbiarskie).

1. 11 Cisie-Zagrudzie

Zygmunt Twarowski to hrabia, który założył tutaj park, a w jego centralnej części wzniósł pałac. Ten eklektyczny budynek z elementami neogotyku ma wieżę, którą wieńczy dekoracyjny krenelaż. Po II wojnie światowej mieściła się w nim szkoła, a od 1999 r. znów znalazł się w rękach prywatnych.

1. 12A Nowe Iganie ul. Prądzyńskiego

To kolejny, związany z historią Polski, punkt na trasie. Niewielki pomniczek, na którego postawienie zgodę po długich staraniach wydały władze carskie, upamiętnia kapitana Hipolita Stokowskiego z pułku grenadierów. Wojskowy poległ pod koniec bitwy igańskiej – podczas odpoczynku po walce, w głowę trafiła go armatnia kula.

1. 12 B Nowe Iganie ul. Siedlecka

Przeciwko licznym żołnierzom rosyjskim w 1831 r. stanął pod Iganiami korpus generała Ignacego Prądzyńskiego. Zaciętą bitwę upamiętnia pomnik, który dostrzeżemy z daleka – ma około 8 m wysokości i zwieńczony jest kulą, na której umieszczono orła wzbijającego się do lotu.

Opracowała Małgorzata Wielechowska

Mapa Jacek Leszko, Departament Geodezji i Kartografii UMWM