Komisja Opieki Nad Zabytkami im. prof. Jana Zachwatowicza w Warszawie, kierując się przywołanym hasłem, przeprowadziła specjalny konkurs dla godnego uczczenia 60-tej rocznicy Wybuchu Powstania Warszawskiego. Uzupełniając to hasło podajemy fragment z Testamentu Powstania:
„Walczyliśmy w osamotnieniu. Wypełniliśmy obowiązek stawiając się na wyznaczonych posterunkach w godzinie „W”, nasza ofiara mimo wszystko nie poszła na marne tyle, że trzeba było czekać prawie pół wieku nim odzyskaliśmy wolność”.

Konkurs miał na celu złożenie hołdu powstańcom, ich rodzinom i mieszkańcom Stolicy tamtych dni poprzez popularyzację wiedzy o tym wielkim patriotycznym zrywie mieszkańców Stolicy.

Organizatorem konkursu był Zespół w składzie: Andrzej Korgol – Przewodniczący, oraz Zbigniew Rutkowski i Zdzisław Banach – Członkowie.

Począwszy od miesiąca marca do miesiąca lipca 2004 r. przekazywaliśmy co miesiąc po 3 pytania – hasła, na które oczekiwaliśmy odpwiedzi.

15 pytań – haseł przekazaliśmy poprzez informator imprez naszej Komisji, jak również na stronach internetu Samorządu Województwa Mazowieckiego do publicznej wiadomości. Niezależnie od tego informacje o konkursie przekazaliśmy do szkół warszawskich, które noszą imiona związane z Powstaniem Warszawskim. W ten sposób hasłowo spopularyzowaliśmy wiedzę o Powstaniu 1944r.

W naszych działaniach spotkaliśmy się ze wsparciem:

Zespołu Pełnomocnika ds. budowy Muzeum Powstania Warszawskiego

Redakcji miesięcznika „Kronika Mazowiecka”

Polskiej Fundacji im. Roberta Schumana

Centralnej Biblioteki PTTK im. Kazimierza Kulwiecia

uczestników konkursu, którzy nadesłali odpowiedzi

innych osób, których trudno wszystkich wymienić.
Wszystkich tych, którzy nas wspierali postaramy się odpowiednio uhonorować .

W miesiącu wrześniu planujemy zorganizować podsumowanie konkursu. Zamykając konkurs przekazujemy na stronach internetu jego rozwiązanie, to znaczy pytania i odpowiedzi. Będą one publikowane od 1 sierpnia 2004 roku przez 63 dni. Odpowiedzi nie są pełne ze względu na ograniczone możliwości. Pełnych odpowiedzi należy szukać w literaturze dotyczącej Powstania Warszawskiego.

Pamięć 63 dni powstańczej Warszawy, nie da się zamknąć w prostych pytaniach i odpowiedziach. Mijają kolejne lata, a my, niezmiennie pierwszego sierpnia, w każdą rocznicę powstania gromadzić się będziemy na cmentarzach, wśród brzozowych powstańczych krzyży, by zaświadczać o Polsce, jaką nosimy w sobie. Jakby tu właśnie na powstańczych mogiłach należy szukać nigdy nie wysłowionych racji i nigdy nie zamkniętej skargi wobec polskich odwiecznych wrogów i polskich odwiecznych przyjaciół.

„Jeszcze Polska nie zginęła, póki pamiętamy?”

Poniżej podajemy odpowiedzi na pytania konkursowe, które były prezentowane na stronie internetowej samorządu Województwa Mazowieckiego:

Pytanie – 1
Podać rodowód organizacji „Służba Zwycięstwu Polski”, której ostatnia nazwa brzmiała: „Armia Krajowa” (od klęski wrześniowej do rozwiązania)?
Odpowiedź:
27.IX.1939r. gen. Michał Tokarzewski Karaszewicz na mocy rozkazu Naczelnego Wodza marszałka Edwarda Śmigłego-Rydza, założył organizację „Służba Zwycięstwu Polski”.
13.XI.1039r. premier RP na obczyźnie i nowy Naczelny Wódz gen. Sikorski powołał tajną organizacje wojskową w kraju pod nazwą „Związek Walki Zbrojnej” i desygnował na Komendanta Głównego gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego „Godziembę”, rezydującego w Paryżu.
18.VI.1940r., w dniach kapitulacji Francji, komendantem Głównym ZWZ został wyznaczony gen. Stefan Rowecki „Grot”
14.II.1942r. Naczelny wódz gen. Władysław Sikorski zmienił nazwę podziemnej organizacji Wojskowej „Związek Walki Zbrojnej” na „Armię Krajową”
„Grot”, aresztowany 30.VI.1944r. przez Niemców jako Dowódca AK 17.VII. jego następcą został gen. Komorowski, który przyjął pseudonim „Bór”. Ostatnim Dowódcą AK był gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” – 3.X.1944 – 19.I.1945r., wywieziony w marcu 1945r. do Moskwy i tam zamordowany 24.XII.1946r.

Pytanie – 2
Jakie formy przygotowawczo-organizacyjne były stosowane przed wybuchem Powstania Warszawskiego w 1944 roku?
Odpowiedź:
Walka z Niemcami na drodze konspiracyjnej, podjęta w kraju zaraz po zakończeniu kampanii wrześniowej, miała swoje miejsce w planach politycznego i wojskowego podziemia. Zbrojną rozprawę z okupantem planowano już w 1940r., myśląc o powszechnym wystąpieniu zbrojnym w momencie załamania się III Rzeszy. Plan opracowany w 1942r. zyskał aprobatę naczelnego wodza w Londynie i rządu na emigracji. Swoje miejsce w tym planie miała również Warszawa. Metodycznie przygotowane plany, w których brano pod uwagę zarówno możliwości bojowe, jak i zasoby uzbrojenia, przewidywały długotrwałą mobilizację sił powstańczych od stanu czujności aż po pogotowie i koncentrację. Myślano tu o przygotowaniu struktur dowodzenia i łączności, służb sanitarnych, kwatermistrzowskich a także przygotowaniu i rozdaniu broni.
Biorąc pod uwagę konieczność zachowania daleko idącej konspiracji i problemy łączności w warunkach okupacji planowano, że rozkaz o rozpoczęciu godziny „W”, a więc chwili wybuchu powstania, nie może być wydany później niż 36 godzin przed jego rozpoczęciem. Ta forma przygotowania była realizowana, chociaż po sukcesach Armii Czerwonej w 1943r., ukształtował się wówczas plan „Burza”, który zakładał atakowanie cofających się sił niemieckich. Warszawa organizacyjnie była przygotowana do Powstania, przy korzystnym układzie działań wojennych na wschodzie.
Niestety brak było uzbrojenia i wsparcia ze strony Armii Czerwonej i Ludowego Wojska Polskiego, które stały u wrót Warszawy.

Pytanie – 3
Jak brzmiał rozkaz rozpoczynający Powstanie Warszawskie i kim byli kolejni, mianowani dowódcy”?
Odpowiedź:
25 lipca 1944r. rząd na emigracji, do delegata rządu na kraj inż. Jana Stanisława Jankowskiego „Soból” i Komendanta Głównego AK gen. „Bora” Komorowskiego wysłał depeszę radiową o następującej treści:
„Na posiedzeniu Rządu RP zgodnie zapadła uchwała upoważniająca was do ogłoszenia powstania w momencie przez was wybranym”.
W oparciu o treść depeszy, 31 lipca 1944r. o godz. 18.00 zapadła decyzja. Rozkaz przygotowany formalnie o godzinie 20.00 nie mógł już zostać rozesłany do zainteresowanych z uwagi na godzinę policyjną. Łącznicy mogli odebrać go dopiero o 7.00 rano dnia 1 sierpnia. Na mobilizację, stawienie się na punkty zborne, otwarcie magazynów, transport broni i amunicji zostało tylko 10 godzin, zamiast planowanych 36 godzin.

Rozkaz brzmiał:
„Żołnierze Stolicy. Wydałem dziś upragniony przez Was rozkaz do jawnej walki z odwiecznym wrogiem Polski, najeźdźcą niemieckim. Po pięciu blisko latach nieprzerwanej i twardej walki prowadzonej w podziemiach konspiracji stajecie dziś otwarcie z bronią w ręku, by Ojczyźnie przywrócić Wolność i wymierzyć zbrodniarzom niemieckim przykładną karę za terror i zbrodnie dokonane na ziemiach Polski.
Warszawa, 1.VIII.1944r.
Dowódca Armii Krajowej
(-) BÓR

W wykonaniu otrzymanego od komendanta głównego rozkazu rozpoczęcia walki w Warszawie o godzinie 17.00 dnia 1 sierpnia płk Chruściel Antoni „Monter” (faktyczny dowódca powstania) zarządził alarm dla okręgu warszawskiego: „Alarm. Do rąk własnych komendantom obwodów. Dnia 31.7.godz. 19. Nakazuję „W” dnia 1.8.godz.17. Adres m.p. Okręgu: Jasna 22 m 20, czynny od godziny „W” Otrzymanie rozkazu natychmiast kwitować.”

Pytanie – 4
Co kryło hasło: Godzina „W”? Czy dotyczyło całego miasta?
Odpowiedź:
W planach działania Armii Krajowej godzina „W” oznaczała rozkaz o rozpoczęciu, a więc chwili wybuchu powstania. Ustalono, że ten rozkaz może być wydany nie później niż 36 godzin przed jego rozpoczęciem.
W Powstaniu Warszawskim godzina „W” wyznaczona została na 1 sierpnia 1944r. o godz.17.00. Łączniczki jednak nie mogły dotrzeć z nim do komendantów Obwodów ze względu na wczesną godzinę policyjną. Czas mobilizacji oddziałów Okręgu AK, został skrócony w praktyce do sześciu godzin. Mobilizacja mimo to odbyła się dość sprawnie, ale nie objęła wszystkich żołnierzy, powiodła się zaledwie w 60%. To było powodem, że starcia zbrojne rozpoczynały się często o innej godzinie. Przykładowo na Żoliborzu do starcia zbrojnego w alei Krasińskiego doszło o godzinie 13.50.

Pytanie – 5
Jak przedstawiała się sprawa posług religijnych, jak np. śluby, pogrzeby, odprawianie mszy świętych w czasie Powstania Warszawskiego? Kto był naczelnym kapelanem Armii Krajowej?
Odpowiedź:
1943r.szefem duszpasterstwa AK został ks.dr płk. Tadeusz Jachimowski „Budwicz” jako wikariusz generalny z prawem wyznaczenia kapelanów. Kapelani objęli funkcje w obszarach, okręgach, obwodach i oddziałach bojowych. Siedzibą Naczelnego Kapelana AK był szpital Miejski św. Rocha w Warszawie przy Krakowskim Przedmieściu (obok Uniwersytetu).
Szefem duszpasterstwa Okręgu AK Warszawy był starszy kapelan (major) ks. Stefan Kowalczyk „Biblia”
Kapelanami Obwodów byli: I-ks.kpt. Jan Wojciechowski „Korab”; II-ks. mjr. Zygmunt Trószyński „Alkazar”; III-ks. kpt. Władysław Zbłowski „Struś”; IV-ks. kpt. doc. Jan -Salamucha „Jan”; V-Mieczysław Mietecki „Mietek” kamilianin; VI-ks.prałat dr Franciszek Borowiec „Janosza”, VII-ks.kpt. Jan Morzycki.
Poza kapelanami obwodów większość oddziałów AK otrzymała specjalnych kapelanów. Przykładowo: pułku „Baszta” ks.kpl. Jan Zieja „Rybak”; V Zgrupowania „Kryśka” ks.kpt. Józef Stanek „Rudy”.
Większość warszawskich księży katolickich przyłączyła się do opieki duchowej nad powstańcami i ludnością cywilną.
Zadaniem kapelanów była posługa duchowa, udzielanie sakramentów, często in articulo mortis, także opieka nad rannymi i chorymi, chowanie poległych i zmarłych, odprawianie Mszy Świętej przy ołtarzach polowych, zawieranie związków małżeńskich itp.

Pytanie – 6
Czym była „Akcja Burza”? Czy dotyczyła całego kraju? Czy zakończyła się sukcesem? Czy dotyczyła tylko AK” Czy po wojnie powstała pamiątkowa odznaka „Akcji Burza”?
Odpowiedź:
„BURZA” Kryptonim ogólnokrajowej akcji zbrojnej skierowanej przeciwko Niemcom. Jego wykonaniu służyła powszechna mobilizacja i odtwarzanie wielkich jednostek (dywizji, brygad, pułków). Pierwszy do akcji „Burza” wkroczył 15.I.1944r. Okręg AK Wołyń (walki 15.I – 27.VII.1944r.). 7.VII.1944r. bitwa o Wilno. Po zajęciu miasta 13.VII. oddziały AK zostały rozbrojone i internowane w obozach na terenie ZSRR. 19.VII.1944r. Walka Obszaru AK (Lwów, Stanisławów, Tarnopol), po zajęciu 28.VII. Lwowa podobnie postąpiono jak na Wileńszczyźnie, mimo współdziałania z Armią Czerwoną. Latem 1944r. w akcji „Burza” wzięło zbrojny udział dalszych 10 wielkich jednostek AK na Białostocczyźnie, Podlasiu, Lubelszczyźnie, Rzeszowszczyźnie, Kielecczyźnie i w Krakowskim. Na wschód od Wisły wszystkie te oddziały zostały rozbrojone, oficerów i żołnierzy wywieziono do łagrów w ZSRR. Działania bojowe w Krakowskiem i na Kielecczyźnie przeciw Niemcom otrzymały w okresie sierpień-listopad 1944r. kryptonim „Deszcz” i „Zemsta”. „Burza” trwała do 17.I.1945r. wzięło w niej udział ponad 80.000 żołnierzy AK.
Warszawa pierwotnie była wyłączona z akcji „Burza”, dopiero pod wpływem wydarzeń z lipca dowódca AK gen. „Bór” zadecydował o podjęciu działań zbrojnych w stolicy Polski.
W 50 rocznicę akcji „Burza”, Zarząd Główny Światowego Związku Żołnierzy AK, wydał pamiątkową odznakę poświęconą temu wydarzeniu.

Pytanie – 7
Kto walczył w Powstaniu Warszawskim obok żołnierzy Armii Krajowej?
Odpowiedź:
Obok żołnierzy Armii Krajowej, w Powstaniu walczyły jednostki Armii Ludowej – 270 żołnierzy, Polskiej Armii Ludowej – 120 żołnierzy, Korpus Bezpieczeństwa – 3000 żołnierzy i nie podporządkowane jednostki Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) – 740 żołnierzy. Oprócz tego walczyły mniejsze oddziały np. oddział żołnierzy słowackich, ludność cywilna, warszawskie orlęta i w ostatniej fazie walk żołnierze Ludowego Wojska Polskiego.

Pytanie – 8
Ilu żołnierzy walczyło w Powstaniu Warszawskim i jakie mieli uzbrojenie? Jakimi siłami i uzbrojeniem dysponował okupant hitlerowski?
Odpowiedź:
W chwili wybuchu Powstania Warszawskiego siły AK liczyły łącznie ok. 50 tysięcy żołnierzy 6 tysięcy sztuk broni palnej, 35 tysięcy granatów i zapasem amunicji na 2-3dni walki. W początkach powstania w walkach wzięło udział ok. 25 tysięcy żołnierzy AK (do pozostałych rozkaz o wybuchu powstania nie dotarł na czas).
Okupant hitlerowski dysponował garnizonem w sile 20-25 tysięcy doskonale uzbrojonych żołnierzy i policjantów oraz jednostkami udającymi się na front radziecko-niemiecki. Byli wspierani lotnictwem, czołgami, działami samobieżnymi, moździeżami szturmowymi, miotaczami płomieni i pociąg pancerny.

Pytanie – 9
Jaka była treść przysięgi żołnierskiej uczestników Powstania Warszawskiego?
Odpowiedź:
Żołnierze Powstania Warszawskiego składali przysięgę taką jak żołnierze Armii Krajowej, w następującym brzmieniu:
„W obliczy Boga Wszechmocnego
i Najświętszej Maryi Panny,
Królowej Korony Polskiej,
przysięgam być wierny Ojczyźnie mej,
Rzeczypospolitej Polskiej.
Stać nieugięcie na straży Jej honoru,
o wyzwolenie z niewoli
walczyć ze wszystkich sił,
aż do ofiary mego życia.
Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej,
Naczelnemu Wodzowi
i wyznaczonemu przezeń
Dowódcy Armii Krajowej
będę bezwzględnie posłuszny
a tajemnicy niezłomnie dochowam,
cokolwiek by mnie spotkać miało.
Tak mi dopomóż Bóg”.

Tekst formuły dla przyjmującego przysięgę brzmiał:
„Przyjmuję Cię w szeregi Żołnierzy Armii Krajowej, walczącej z wrogiem w konspiracji o wyzwolenie Ojczyzny. Twym obowiązkiem będzie walczyć z bronią w ręku. Zwycięstwo będzie Twoją nagrodą, zdrada karana jest śmiercią”.

Pytanie – 10
Jakie kryptonimy nosiły jednostki AK w Powstaniu Warszawskim i co się za nimi kryło?
Odpowiedź:
Kryptonimy najczęściej nosiły większe liczebne oddziały AK – głównie bataliony przeznaczone do działań taktycznych. Przykładowo kryptonimy miały bataliony:
– w I obwodzie – Śródmieście: „Bończa”, „Gustaw”, „Gozdawa”, „Unia”, „Konrad”, „Tum”, „Ruczaj”, „Kryska”, „Galski”, „Zaremba”, im.Kilińskiego, „Gurt”, „Chrobry I”, im.Łukasińskiego,
– w II obwodzie – Żoliborz: „Żaglowiec”, mjra Nowakowskie Wł. „Serb”,
– w III obwodzie – Wola: „Parasol”, „Miotła”, „Pięść”, „Czata”.
– w IV obwodzie – Mokotów: „Bałtyk”, „Olza”, „Karpaty”, „Odwet”
Był jeszcze batalion harcerski „Zośka”, który z batalionami „Czata 49”, „Miotła”, „Parasol”, „Pięść”, „Igor”- wchodzili do Kedywu Komendy Głównej AK, skrót: Kierownictwa Dywersji.

Pytanie – 11
Czy odbyła się defilada podczas Powstania Warszawskiego? Jeżeli tak, to kiedy i gdzie?
Odpowiedź:
Jedyna defilada powstania odbyła się 6 sierpnia 1944r. Była to niedziela. Po upadku Woli Sztab AK przeniósł się na Stare Miasto. Po Mszy Świętej w Kościele Polowym Wojska Polskiego na placu Krasińskich, przed tym kościołem pod ostrzałem broni nieprzyjacielskiej, defiladę prowadził kpt. Lucjan Fajer – „Ognisty” w towarzystwie por. Józefa Jasińskiego – „Wyrwa”. Defiladę odebrał kpt. Lucjan Giżyński – „Gozdawa”.
W tym dniu o godz. 8.30 odbyła się uroczystość zaprzysiężenia nowych ochotników w kościele. Po odśpiewaniu hymnu narodowego i roty, oddziały ustawiły się przed kościołem do defilady.

Pytanie – 12
Jacy poeci i inne wybitne osoby zginęły w czasie Powstania Warszawskiego?
Odpowiedź:
Wszyscy którzy polegli w Powstaniu Warszawskim zasługują na wymienienie ich jako bohaterów. Wśród poległych przykładowo należy wymienić znane postacie, a mianowicie:
- Krzysztof Kamil Baczyński (1921–1944) pchor. „Krzysztof”, poeta, poległ 4.VIII.1944r.,
- Tadeusz Gajcy – st.strz. „Topór” (1922 – 1944) poeta, poległ 16.VIII.1944r.
- Zdzisław Stroiński (1921 – 1944) kpr.pchor. „Chmura”, poeta, poległ 16.VIII.1944r.
- ks.płk. Tadeusz Jachimowicz (1892 – 1944) płk. „Budwicz”, szef Służby Duszpasterstwa AK. Zamordowany 7.VIII.1944r.
- ks. kapelan Józef Stanek (1914 – 1944) „Rudy” Naczelny Kapelan V Zgrupowania „Kryska”, powieszony 23.IX.1944r. przy domu Solec 51
- Krystyna Krahelska (1915 – 1944) san. „Danuta” etnografka, poetka. Ranna, zmarła w nocy z 1 na 2.VII.1944r. przy ul.Polnej. Posłużyła jako model prof. Ludwice Nitschowej do rzeźby „Syreny”, stojącej przy ul. Tamka.
- Krystyna Wankowiczówna (1919 – 1944) łącz. „Anna”. Jedna z bohaterek opowieści Melchiora Wańkowicza „Ziele na kraterze”. Poległa 6.VIII.1944r.
- Antoni Godlewski (1923 – 1944) kpr. „Antek Rozpylacz”, legendarny żołnierz. Poległ 8.VIII.1944r.
- Józef Andrzej Szczepański (1922 – 1944) ppor. „Ziutek”, poeta, autor dwóch słynnych utworów – piosenki „Pałacyk Michla, Żytnia, Wola” oraz wiersza „Czekamy na ciebie, czerwona zarazo”. Ranny 1.IX.1944r. zmarł 11.IX.1944r.
- Eugeniusz Lokajski (1908 – 1944) ppor. „Brok” Uczestnik X Olimpiady w Berlinie – 1936 w rzucie oszczepem. Wykonał wiele cennych zdjęć z walk powstańczych. Zginął 25.IX.1944r. podczas bombardowania ul.Marszałkowskiej.

Pytanie – 13
Jakie było zakończenie Powstania Warszawskiego-gdzie została podpisana kapitulacja, na jakich warunkach i kto ją podpisał?
Odpowiedź:
Pod koniec września 1944r. dalszy opór stawał się po prostu niemożliwy. Walka została więc przerwana. W dniu 30 września rano linie polskiej obrony na wiadukcie przy ul. Żelaznej przekroczyły wysłannicy generała „Bora” Komorowskiego – płk.dypl. Karol Ziemski „Wachnowski” i por. Jerzy Kamiński „Ścibor” i podstawionym przez Niemców samochodem udali się do Ożarowa dla wstępnych pertraktacji kapitulacyjnych. Tam w majątku Anieli Urbanowiczowej mieściła się kwatera von dem Bacha. 2 października o godz. 21.00 nastąpiło podpisanie aktu kapitulacji. Ze strony powstańczej podpisali go płk. Kazimierz Iranek-Osmecki „Jarecki” i ppłk. Zygmunt Dobrowolski „Zyndram”

Ze strony niemieckiej von dem Bach, były dowodzący ma obszarze Warszawy. Warunki kapitulacji gwarantowały uznanie praw kombatanckich oddziałów powstańczych i zaniechanie represji w stosunku do ludności cywilnej. Po 63 dniach powstanie w Warszawie zakończyło się. Żołnierze zostali wywiezieni do obozów jenieckich, a ludność cywilną ewakuowano na tułaczkę ze zniszczonego miasta, które zamieniono na niemiecką twierdzę obronną.

W Pruszkowie, tuż przy linii kolejowej Warszawa – Żyrardów w halach warsztatów kolejowych, urządzono obóz przejściowy dla mieszkańców stolicy. Tutaj rozegrał się ostatni akt powstańczej tragedii. Przez obóz ten o nieludzkich warunkach przeszło blisko 700 tysięcy mieszkańców. Wiemy już z przykładu Pruszkowa, jak dotrzymano przyrzeczenia wobec ludności cywilnej.

Pytanie – 14
Jakie były straty osobowe i materialne w wyniku Powstania Warszawskiego?
Odpowiedź:
Ogółem w tragicznych dniach powstania warszawskiego zginęło około 150 tysięcy mieszkańców stolicy, którzy padli rozstrzelani, zabici na ulicach, zmiażdżeni w gruzach domów, zmarli z ran, wycieńczenia i chorób, w tym około 16 tysięcy powstańczych żołnierzy. Liczba rannych wynosiła blisko 25 tysięcy osób z czego 5 tysięcy ciężko rannych znajdowało się w powstańczych szpitalach w dniach kapitulacji. Do niewoli wzięli Niemcy około 16 tysięcy powstańców, wśród nich 900 oficerów, 6 generałów i blisko 2 tysiące kobiet żołnierzy. Około 3 tysięcy żołnierzy powstańczych wyszło z miasta z ludnością cywilną, unikając niewoli. Straty wojenne stolicy na progu 1945r. wyniosły 84% ogólnej zabudowy i wyposażenia technicznego miasta, 90% kubatury zakładów przemysłowych, 72% izb mieszkalnych, tj. około pół miliona izb w porównaniu z listopadem 1939r. Prócz tego zniszczeniu uległo 70% budynków szkolnych, 90% muzeów, teatrów, archiwów, bibliotek, 90% sal kinowych i teatralnych, 80% szpitali, klinik i ośrodków zdrowia, wszystkie mosty, 85% sieci tramwajowej, 50% urządzeń wodociągowych, 46% gazowni i sieci gazowej, 100% urządzeń central telefonicznych, 30% nawierzchni ulic i 60% drzewostanu.
Cały Naród odbudowywał Warszawę. Zasługi w jej odbudowie ma również patron naszej Komisji prof. Jan ZACHWATOWICZ (1900 – 1983), architekt i konserwator, twórca programu i zasad odbudowy oraz konserwacji zabytków w Polsce. Warszawskie Stare Miasto Jemu zawdzięcza swój obecny kształt. Przywołujemy tu jego pamiętne zdanie: „ odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń domaga się odbudowa tego co nam zniszczono ...”

Pytanie – 15
W jaki sposób upamiętniła Warszawa Powstanie Warszawskie?
Odpowiedź:
Warszawa w kilkuset miejscach uczciła pamięć w postaci tablic, nazw ulic i placów oddziałów walczących oraz upamiętniających wydarzenia tamtych dni.
Szczególnie wyróżniające się pomniki, to:
- Pomnik Powstania Warszawskiego – plac Krasińskich
- Muzeum Powstania Warszawskiego, ul.Przyokopowa 28 (otwarte 31 lipca 2004r.)
- Śródmieście – Plac Powstańsców
- Wola – Powstańczy Cmentarz – Pomnik „Polegli Niepokonani”
- Młociny – miejsce uświęcone krwią żołnierzy AK grupy „Kampinos”, poległych w
- boju o lotnisko bielańskie w dniach 1-2 sierpnia 1944r.
- Ochota – Aleja Krakowska – tablica upamiętniająca walkę i śmierć 50 powstańców III bat. pp Armii Krajowej „Garłuch” (w tym 8 sanitariuszek z kompanii „Maria”) – 2 sierpnia 1944r.
- Wola – ul.Grotowska – miejsce uświęcone pamięcią poległych powstańców i ludności cywilnej w pierwszych dniach sierpnia 1944r.
- Stare Miasto – Gąsienica niemieckiego czołgu – miny „Goliat” na ścianie Katedry św. Jana
- Żoliborz – ul.Mickiewicza – miejsce poświęcone powstańcom walczącym o Dworzec Gdański – 20 – 22 sierpnia 1944r.
- Praga – Park Skaryszewski – tablica poświęcona lotnikom brytyjskim, którzy zginęli 14 sierpnia 1944r.
- Stare Miasto – Plac Krasińskich – oznaczenie wejścia do kanałów
- Śródmieście – ul.Bielańska – ruiny Banku Polskiego
- Mokotów – ul.Puławska – kościół św. Michała
- Mokotów – ul.Dworkowa – pomnik ku czci powstańców rozstrzelanych 27 września 1944r. po wyjściu z kanałów
- STARE MIASTO ul. Jana Kilińskiego – Głaz w kształcie gąsienicy czołgu. Miejsce uświęcone krwią 500 powstańców i mieszkańców poległych od eksplozji czołgu niemieckiego – pułapki.